Akademik yozuv fani bo’yicha

---

O’zbekiston Respublikasi Axborot Texnologiyalari va 
Kommunikatsiyalarini rivojlantirish Vazirligi 
Muhammad Al-Xorazmiy nomidagi 
Toshkent Axborot Texnologiyalari Universiteti. 
 
Akademik yozuv fani bo’yicha 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Guruh: 810-20 
Bajardi: Rasuljonov Asadbek 
Tekshirdi: Ahmedova Muqaddas 
 
Amaliy topshiriq 

---

2-topshiriq 
 
1 - topshiriq. “Tushunchalar asosida matn tuzish”
metodi bo‘yicha matn tuzish. 
1)
Xorazm, Bog‘dod akademiyasi, rasadxona, o‘nlik tizim, to‘rt amal, 
algoritm, algebra; 
819 – yilda Bagʻdodni egallagan al Maʼmun Markaziy Osiyolik olimlardan 
Xorazmiy, Ahmad alFargʻoniy, Habash al Hosib Marvaziy, Abul Abbos Javhariy va 
boshqalarni oʻzi bilan olib ketib, oʻziga xos ilmiy jamoa tashkil etgan. Bu jamoa fan 
tarixidagi dastlabki rosmana akademiya deb qaraladigan ilmiy muassasa– „Baytul 
Hikmat“ („Donishmandlik uyi“) ning asosini tashkil etgan. Bu akademiyada 
Xorazmiy yetakchi olim va ilmiy rahbar boʻlgan. Bu davrlarda Xorazmiy o'nlik 
sanoq tizimini yaratish bilan birga algebra faniga asos soladi. 
2)
Samarqand, sakkizta asar, «Samoviy jismlarning harakati va yulduzlar 
ilmi», astronomiyadan qo‘llanma;
Ahmad al-Farg‘oniy (to‘liq ismi Abul Abbos Ahmad ibn Muhammad ibn Kasir al-
Farg‘oniy) (taxminan 797, Farg‘ona–865, Misr) astronomiya, matematika, 
geografiya va boshqa ilmiy yo‘nalishlarda faoliyat ko‘rsatgan o‘zbek qomusiy olimi. 
Ahmad al- Farg‘oniyning 8 asari ma’lum. Shu bilan birga, ta’kidlab o‘tishimiz 
kerakki, Rizoulloh Ansoriyning dalolat berishicha, uning qoldirgan asarlari soni o‘n 
bitta. Bu kitoblarning har birida astronomiyaga oid yangi, qimmatli fikrlar aytilgan. 
Ularning ayniqsa ikkitasi jahon astronomlariga ma’lum va mashhurdir. Biz bu 
o‘rinda al- Farg‘oniy asarlarining mazmuni bilan chegaralanamiz. «Astronomiya 
ilmi asoslari» — «Samoviy harakatlar va umumiy astronomiya kitobi» («Kitob fiy 
harakat as- samoviya va javomi’ ilman-nujum»). Risolaning asl qo‘lyozmalari matni 
bir xil bo‘lsa-da, beshnom ostida saqlanib kelmoqda, ya’ni: «Al-Majistiyga 
bag‘ishlangan falakiyot risolasi», «Falak sferalari sababiyati», «Al-Majistiy 
haqida», «Ilm al-hay’a» deb ham ataladi. Yana bir kitobi — «Asturlob yasash haqida 
kitob» («Kitobal- komil fiy san’a al-asturlob»). Al-Farg‘oniyning qo‘l yozmalari 
Angliya, Frantsiya, AQSh, Marokash, Misr, Hindiston, Germaniya, Eron (Tehron), 
Rossiya (Peterburg) va boshqa bir qancha mamlakatlarning yirik ilmiy 
kutubxonalarida asrlar bo‘yi saqlanib kelmoqda.
3)
Forob, Damashq, Misr, 160dan ortiq asar; 

---

Forobiy (taxallusi; toʻliq nomi Abu Nasr Muhammad ibn Muhammad ibn Uzlug 
ʻTarxon Forobiy) (873, Forob shahri — 950, Damashq)—Oʻrta Osiyoning ulug 
Turkiy mutafakkiri va qomusiy olimi. Yunon falsafasini chuqur bilgani, unga 
sharxlar bitganligi va jahonga targʻib qilgani hamda zamonasining ilmlarini puxta 
oʻzlashtirib, fanlar rivojiga ulkan hissa qoʻshgani uchun "al Muallimas soniy" 
("Ikkinchi muallim" ,Aristoteldan keyin), "Sharq Arastusi" nomlariga sazovor 
boʻldi. Forobiy Sirdaryo sohilidagi Forob (Oʻtror) degan joyda turkiy qabilaga 
mansub harbiy xizmatchi oilasida tavallud topadi. Oʻsha davrda Movarounnahrda 
somoniylar sulolasi hukmronlik qilayotgan edi. Boʻlajak faylasuf boshlangʻich 
bilimini Oʻtrorda olgandan soʻng, oʻqishini Toshkent, Samarkand va Buxoroda 
davom ettirdi.Forobiy ilmini yanada chuqurlashtirish maqsadida Bagʻdodga yoʻl 
oladi. Olim yoʻl yoʻlakay Eronning yirik shaharlari Ray, Hamadon, Isfahon va 
boshqa joylarda boʻladi. Bagʻdodda Yaqin va Oʻrta Sharq mamlakatlaridan kelgan 
talaba va olimlar toʻplangan edi. Bu yerda koʻzga koʻringan olimu fuzalolar bilan 
tanishdi, yunon falsafiy maktabi, turli fan sohalari namoyandalari bilan uchrashib, 
ulardan ilm sirlarini oʻrgandi. Mas, Abu Bashar Matta ibn Yunusdan (870—940) 
yunon tili va falsafasini, Yuhanna ibn Hiylondan (860—920) esa tibbiyot va 
mantiq ilmini oʻrgandi. Baʼzi tarixiy manbalarda keltirilishicha, Forobiy 70 dan 
ortiq tilni bilib 160 dan ortiq asarlar yaratgan.