Май 2021 10-қисм Тошкент май 2021 йил. Тошкент: «Tadqiqot», 2021. 202 б

qırshın
etti (40-bet). Al oylasayıq, seniń 
múddáń
ne?-dep ózine salmaq taslap, 
taǵı irkildi (40-bet). Qaysı kólge 
lashımdı
taslayın (40-bet). Kempir 
kelemesh
sózler menen 
ǵarrısına dápinip awzın qıysayttı (23-bet). Urǵan tayaǵı janına batqan soń jotalı, jawırınlı kempir 
«kápir-aq bolayın» dep 
pájmúrde
ǵarrınıń moynınan alıp ayqasadı (23-bet). Sovettiń hár awılı 
onlaǵan qurban berip, jawdı jeńse onıń 
oqası
joq (52-bet). Mine, kórip otırsaq, embeklegen baladan 
eńkeygen ǵarrıǵa shekem qansha 
sarsańkesek
boldı (52-bet).
Mısallarda kórgenimizdey, jazıwshı óz dóretpesinde qırshın, múddáń, lashı, kelemesh, pájmúrde, 
oqası, sarsańkesek degen sózler paydalanǵan. Bunda qırshın - qısqa, múddáń - maqsetiń, niyetiń, 
lashı - denesi, kelemesh - bolmaǵır, jaman, pájmúrde - kishi boylı, kishkene, oqası - máleli, zıyanı, 
sarsańkesek - qıynalıw degen sózler menen sinonimlik qatar dúzedi. 

---

128
Май 2021 10-қисм
Тошкент
Qaraqalpaq tilinde sinonimler sóz shaqapları kóz qarasınan alıp qaraǵanda hár túrli sóz 
shaqapların óz ishine alatuǵının kóriwge boladı. Mısalı: Mańlay - peshana, kásip - kár, orın – mákan 
- atlıq sózlerden, sulıw – shıraylı – kórkem – gózzal - kelbetlik sózlerden, qaraw - kóz tigiw - názer 
salıw - feyil sózlerden, mudamı – bárhama – bárqulla – áste – jay -asıqpay – ráwish sózlerden, 
gúllán – barlıq – pútkil – bári - almasıq sózlerden jasalǵan hám taǵı basqa sinonimlik qatarlar belgili 
bir sóz shaqabınıń ishinde ǵana payda boladı. Máselen, atlıqtan bolǵan bir sinonimlik qatarǵa 
ekinshi bir sóz shaqabınan sinonimlerdiń kiriwi yamasa ekinshi bir sóz shaqabınan turatuǵın 
sinonimlik qatarǵa atlıqtan jasalǵan sinonimniń kiriwi múmkin emes. Sinonimlerdiń bir qásiyetin 
olardıń mánilesligi arasındaǵı baylanıstan tuwǵan qásiyet dep túsiniwge boladı. Tildiń basqa da 
qubılısları sıyaqlı sinonimlerde qalay bolsa solay payda bola bermeydi. Onıń belgili bir ózine tán 
nızamlılıqları bar. 
Demek, jazıwshınıń shıǵarmalarında qollanılǵan sinonim sózlerdi, sonday-aq stillik sinonimlerdi 
elede úyreniw áhmiyetli másele sanaladı.
Ádebiyatlar:
1. Бердимуратов Е. Ҳәзирги қарақалпақ тили, лексикология, Нөкис, 1994, 51-52-бет-
лер
2. Бекбергенов А. Қарақалпақ тилиниң стилистикасы, Нөкис, 1990.
3. Қәлендеров М. Қарақалпақ тили синонимлериниң қысқаша сөзлиги, Нөкис, 1990. 
4. Султанов К. Ақдәрья. Нóкис, 2018.

---

129