O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi davlat univirsiteti mehnat ta’limi kafedrasi

 

 

 

 

(1) 

Tabiiy yoritilganlik koeffitsieti - /e/ 1-jadvaldan quyidagi omillar asosida aniqlanadi:  

  ko’zda  bajariladigan  ishning  tabiati  /ko’rilayotgan  predmetning  ko’z  ilg’ay  olish  kattaligi 

masalan, soatsozda soatning mayda qismlari, o’quvchida harf o’lchamlari va boshqalar/; 

  yorug’lik sistemasi;  

  yorug’lik iqlimi koeffitsienti /bu kattalik binoning joylash-gan mintaqasiga bog’liq.  

Kungaylik koeffitsienti /bu kattalik binoning qisqa tomonga qarab tushganligiga bog’liq. Bino sharq 

tomonga  qarab  tushgan  bo’lsa,  kungay  tomon  deyiladi.  Tabiiy  yoritilganlik  koeffitsieti  eksperimental 

o’lchovlar asosida hisoblanadi. Buning uchun lyuks-metr asbobi yordamida xonaning ichki /Yei/ va tashqi 

/Yet/  yoritil-ganligi  gorizontal  tekislikda  o’lchanadi.  Tashqaridagi  yoritilganlik  o’lchanganda  lyuksmetr 

fotoelementiga atrofdagi bino va inshoot-larning soyasi  tushmasligiga ahamiyat berish kerak. 

O’lchanayotgan  yoritilganlik  qiymatini  hisoblash  quyidagi  tartibda  bajariladi:  yuqorida  aytilgan 

qoplamalar  yordamida  tanlan-gan  o’lchov  diapozonlarining  eng  katta  qiymati  bosilgan  tugmaning 

qarama-qarshi tomonidan olinadi. Masalan, o’ng tomondagi tugma bosilsa / uning qarshisida 10 karrali 

o’lchash diapozonlarining eng katta qiymati ko’rsatilgan / 0 dan 100gacha bo’lgan shkaladan foydalanish 

kerak.  Agar  chap  tomondagi  tugma  bosilsa  /uning  qarshisida  30  karrali  o’lchash  diapozonlarining  eng 

katta  qiymatlari  ko’rsatilgan/  0  dan  30gacha  bo’lgan  shkaladan  foydalaniladi.  Asbobning  tegishli 

---

shkalasidan  o’qilgan  qiymatlarni  “M”  ,  “R”  va  “T”  qoplamalarida  ko’rsatilgan  kamaytirish 

koeffitsientlariga ko’paytirish kerak. 

Masalan,  fotoelementda  “K  R”  qoplamasi  o’rnatilgan  va  chap  tugma  bosilgan,  strelka  0-30 

shkalasining 15 raqami ustida, o’lchangan yoritilganlik 15x100=1500lk bo’ladi.  

Lyuksmetrni  uzoq  vaqt  to’g’ri  ishlashini  ta‘minlash  uchun  selenli  fotoelementini  ortiqcha 

yoritganlikdan asrash, qoplama-larining to’g’ri tanlanishiga ahamiyat berish talab etiladi. Shu maqsadda, 

o’lchanayotgan  yoritganlik  qiymati  noaniq  bo’lsa,  o’lchashni  eng  katta  diapozonli  “KT”  qoplamasidan 

boshlash kerak.