Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

 ikkinchidan
, banklar jismoniy va yuridik shaxslar oldida 
mijozlarning pul mablag‗larini hisob varaqlariga qo‗yish va 
jamg‗armaga o‗tkazish, depozit sertifikatlarini chiqarish va boshqalar 
orqali qat‘iy belgilangan qarz majburiyatlarini oladi. Qat‘iy belgilangan 
qarz majburiyatlar bilan faoliyat ko‗rsatish banklar uchun riskli 
hisoblanadi, 
chunki 
banklar 
o‗z 
kreditorlari 
oldida 
olgan 
majburiyatlarini to‗liq bajarishlari lozim. Investitsion fondlar esa o‗z 
aktivlari va passivlarining qiymati o‗zgarishi bilan bog‗liq risklarni o‗z 
aksiyadorlari zimmasiga yuklaydilar. 
―Banklar va bank faoliyati to‗g‗risida‖gi qonunga asosan 
O‗zbekiston Respublikasida banklar universal faoliyatni amalga 
oshiradi. Aniqroq qilib aytadigan bo‗lsak, turli xilda kreditlar berish, 
qimmatli qog‗ozlar va xorijiy valyuta oldi-sotdisi bilan shug‗ullanish, 
bo‗sh turgan pul mablag‗larni jalb etish, hisob-kitoblarni amalga 
oshirish, kafolat va garantiyalar berish va hokazolar tijorat bankining 
asosiy faoliyat turlaridan hisoblanadi. 
O‗zbekiston Respublikasida xorijiy banklar va har qanday 
mulkchilik shakliga asoslangan banklar faoliyat ko‗rsatishi mumkin. 
O‗zbekiston Respublikasida faoliyat ko‗rsatayotgan tijorat banklari va 
ularning mulkchilik shakli to‗g‗risidagi ma‘lumotlar 3-ilovada 
keltirilgan bo‗lib, ular turli mulkchilikka asoslangandir. 
Odatda, O‗zbekistonda banklar aksionerlik jamiyat ko‗rinishida 
tashkil etiladi. Shu bois tijorat banklarining tashkiliy tuzilishi aksioner 
jamiyat tuzilishiga o‗xshashdir. Aksionerlar bankning ustav fondiga 
qo‗shgan hissalariga qarab, bankning majburiyatlariga javobgardirlar. 
Aksionerlar bank faoliyatini boshlash bosqichida bankdan bank ta‘sis 
qilinganda qo‗shgan hissalarining qaytarilishini talab qilish huquqiga 
ega emas (ba‘zi hollar bundan mustasno). Bu holat bank barqarorligini, 
ishonchliligini tartibga solishda yordam beradi. 
Bankning ustav kapitalini shakllantirish uchun davlat organlarining 
mablag‗lari, jamoa, birlashmalar va fondlarning mablag‗lari, garov va 
kreditga olingan mablag‗lardan foydalanish mumkin emas.
Tijorat bankining oliy organi aksiyadorlarning umumiy yig‗ilishi 
hisoblanadi. Bu yig‗ilishlarda aksiyadorlarning vakillari va aksiyador 
korxonalarning rahbarlari ishtirok etadi. Aksiyadorlarning umumiy 
yig‗ilishi ko‗rib chiqishga qo‗yilgan masalalar bo‗yicha qaror qabul qi-
lish uchun aksiyadorlarning kamida 3/4 qismi ishtirok qilishi lozim. 
37
Markaziy banki hukumat banki sifatida davlat muassasalari va tash-
kilotlarining hisob varaqlarini yuritadi, ana shu hisob varaqlarda 
mablag‗larni jamg‗aradi va ulardan to‗lovlarni amalga oshiradi, davlat 
qimmatli qog‗ozlari bilan operatsiyalarni o‗tkazib turadi, davlatga 
bevosita qisqa muddatli ssudalar shaklida yoki davlat obligatsiyalarini 
xarid qilish tarzida kredit beradi, hukumat idoralarining topshirig‗iga bi-
noan oltin bilan yoki xorijiy valyutada operatsiyalar bajaradi. 
45-moddada belgilab berilganidek, hukumat davlat sektoriga qarz 
ajratish masalalarida, kredit berishning ichki va tashqi manbalaridan 
mablag‗ olish rejalari to‗g‗risida Markaziy bank bilan maslahatlashadi.
O‗zbekiston Respublikasi Markaziy banki hukumatning fiskal (xa-
zina) agenti vazifasiga muvofiq hukumat hisob varaqlarini yuritar ekan 
(47-modda), hukumatning moliya operatsiyalarini amalga oshirishda 
ko‗maklashadi, byudjet kirimlari va chiqimlari masalalari yuzasidan 
maslahatlar beradi, davlat qimmatli qog‗ozlarini joylashtirishda vakil si-
fatida ishlaydi, ular bo‗yicha hisob varaqlarni yuritadi, davlat qarz 
majburiyatlari bilan bog‗liq boshqa masalalarini hal etishda qatnashadi.