V. Gigiyena, myehnatni muhofaza qilinishini tashkil etish

 
 
 
 
 
 
 
 

---

4 
I bob. Umumiy ovqatlanish tashkilotlarining tavsiflanishi 
Umumiy ovqatlanish tashkilotlari - pazandalik mahsulotlarini tayyorlaydigan 
va ularni mijozlarga yetkazib byerishni tashkil etadigan maskandir. Ishlab 
chiqarish faoliyati turiga qarab umumiy ovqatlanish tashkilotlari quyidagilarga 
bo'linadi: ryestoran, qahvaxona, bar, bufyet, tamaddixona, oshxona va boshqalar. 
Tashkilot ishlab chiqarishni to'la amalga oshirgan xolda xom ashyoni qayta 
ishlaydi, yarim tayyor va tayyor mahsulot ishlab chiqaradi, so'ngra o'zlari zallarda, 
bufyet va taomlar do'konlarida ularni sotadi. Turlari, o'rnashgan joyi, moddiy-
tyexnika jihozlanish darajasi va hajmiga qarab umumiy ovqatlanish tashkilotlari 
turlar va sinflarga bo'linadi 
Dastlabki tayyorgarlik korxonasi - myexanizaцiyalashgan tashkilot bo'lib, 
yarim tayyor mahsulotlarni, shuningdyek, taom va un mahsulotlarini 
markazlashtirgan holda ishlab chiqarishga mo'ljallangan. Oziq-ovqat mahsulotlari 
va yarim tayyor mahsulotlar ishlab chiqaruvchi tashkilotlar oziq-ovqat 
tashkilotlari, korxona-oshxonalar, oziq-ovqat mahsulotlarini tyez muzlatadigan 
tashkilotlar, yarim tayyor maxsulot tayyorlaydigan maxsus цyexlardir. Yarim 
tayyor mahsulotlar tayyorlash va ularni komplyekt ta'minlashgacha bo'lgan davrda 
taom mahsulotlari va yarim tayyor mahsulotlar korxonasi xizmat qiladi. Ularda 
yuqori ishlab chiqarish anjomlari bilan jixozlangan, myexanizaцiyalashgan va 
avtomatlashtirilgan liniyalar, avtomatlar xarakat qiladi. Korxona maxsus xonalarga 
xomashyo va tayyor mahsulot¬larni tyegishli xaroratda saqlaydigan sovutgich va 
muzlatgichlarga ega bo'lgan omborxona xo'jaligiga ega. 
Oshxona-korxona industrial usul bilan taom tayyorlaydi, alyumin yoki 
plastmassa lotoklar, polietilyen plyon¬ka, pakyetlarga joylaydi. Odatda oshxona 
tashkilotlari yuqori darajada myexanizaцiyalashgan bo'ladi.
Mexanizatsiyalashgan va avtomatlashgan liniyalar to'xtovsiz ishlaydi. 

---

5 
Ovqatlanish kombinati - yirik birlashma, uning tarkibiga; tashkilotlar, 
oshxona, ryestoran, qahvaxona, tamaddixonalar, taom do'konlari kiradi. 
Ovqatlanish kombinati boshqa tashkilotlar — chakana savdo, taom do'konlari 
uchun ham yarim tayyor mahsulotlar tayyorlab byeradi. 
Umumiy ovqatlanish korxonasi — ma'lum turdagi korxona xizmatining o'ziga 
xos byelgilarining mujassamlanishi, mijozlarga ko'rsatilgan xizmat sifatining 
dara¬jasi va sharoiti bilan ifodalanadi. 
Tashkilotning turini byelgilashda quyidagilarga e'tibor byeriladi: 
-ryealizaцiya qilinadigan mahsulotlar assortimyenti, ularni tayyorlashdagi turli-
tumanlik va murakkablik; 
-tyexnik jihozlanish -moddiy baza, injyenyer-tyex¬nik jihoz va uskunalar bilan 
ta'minlanishi, bino tizimi, arxityektura-ryejalanishi va hokazo; 
- xizmat ko'rsatish usullari; 
- xodimlarning malakalari; 
- xizmat ko'rsatish sifati, binoning ichki byezagi, axloq-odob, muomala, estyetika 
va hokazo. 
Tashkilot toifalari: lyuks, oliy va birinchi toifali dyegan nomlar ryestoran va 
barlarga byeriladi. qahvaxona, oshxona, tamaddixonalar toifalarga bo'linmaydi. 
Lyuks toifa standartda aytilishicha, ryestoran va bar¬larga byeriladi. Ular 
quyidagi talablarga javob byerishi kyerak: bino ichki byezagining oliy darajada 
bo'lishi, ko'zni qamashtiradigan chiroy, xizmat ko'rsatish soxasining kyengligi,
noyob assortimyent, ko'ngildagidyek buyurtma va fir¬ma taomlarining bo'lishi,
ryestoran mahsulotlari, buyurtma va firma ichimliklarining kyeng assortimyenti. 

---

6 
Umumiy ovqatlanish tashkilotlarining lyuks toifasiga ryestoran va barlar 
kiradi, bular boshqa toifalardan quyidagi byelgilari bilan farq qiladi: binolar noyob 
xaraktyerdagi xajm-ryejaga ega bo'lishi, mijozlar uchun zal a'lo darajada 
ko'ngildagidyek qilib yasatilishi shart. Bu talab an'anaviy arxityekturadagi 
ryestoran va barlarga, shuningdyek, tyematik ryestoran va barlarga ham 
tyegishlidir. Hozirgi zamon injyenyerlik jixozlarining mavjudligi, turli musiqa 
dasturlaridan kyeng foydalanish, maxsus myebyelь, alohida idish-tovoqlarda taom 
buyurish, yoritish vositalari arxityektura-badiiy byezakni takomillashtiradi, 
xizmatning umumiy didli manzarasini namoyish qiladi. 
Restoran — murakkab tarzda tayyorlangan taomlarning kyeng assortimyentini 
tayyorlaydigan umumiy ovqatlanish korxonasidir. Bular ichiga buyurtma va firma 
taomlari, vino-aroqlar, tamaki va qandolat mahsulotlari kiradi. Mijozlarning yaxshi 
dam olishlari uchun yuksak darajada xizmat qilinadi. 
Restoranlarda xo'randalarga ryestoran xodimlari, bosh ofiцiant va ofiцiantlar 
xizmat qiladi. Taomlar va ichimliklarni oliy toifadagi pazandalar tayyorlaydi. 
Ryestoranda xizmat qiluvchi xodimlar bir xil kiyimlarda bo'ladi, ularning 
poyafzallari yagona namunaga ega bo'lishi shart. 
Restoranlar ayrim xo'randalargagina xizmat ko'rsatish bilan chyeklanmaydi. 
Davlat miqyosidagi katta anjumanlar, majlislar, konfyeryenцiya, syeminar, rasmiy 
kyechalar, qabul marosimlari, tuylar, oila tantanalari, bankyet, tyematik kyechalar 
va boshqalarga xizmat qiladi. 
Ko'pgina restoranlarda bayram kuni oldidan, shanba va yakshanba kunlari 
milliy taomlar ta'mini aniqlash (dyegustaцiya) tadbiri o'tkaziladi.
Ba'zi ryestoranlar faoliyatida oilaviy ovqatlanish tajribasi amalga oshirilmoqda.
Xizmatning bu turida maxsus taomnoma tuziladi, bunda yosh bolalar 
hisobga olinadi, ammo oziq-taom uncha qimmat bo'lmasligi kyerak. Lyuks 
toifadagi ryestoranda buyurtma va firma taomlaridan tashqari taomnomada 

---

7 
yozilmagan taomlarning buyurtmasini ham qabul qilish mumkin. Ryestoranda 
mahsulotlar assortimyentida shokolad, konfyetlar, xo'l myevalar va boshqalar 
bo'lishi kyerak. 
Lyuks va oliy toifadagi ryestoran vitrinalari turli manzarali badiiy matyeriallar, 
optik yoritkichlar, rangli diapozitivlar, fotosuratlar bilan byezatiladi. Vitrinalar 
shunday yasatiladiki, unda tashkilotning xususiyatlari yaqqol ko'rinsin, 
oshxonaning o'ziga xos xususiyati, mijozlarga ko'rsatiladigan xizmat majmui aks 
etsin. Birinchi toifadagi ryestoranlarda vitrinalarni byezash oddiyroq bo'ladi. 
Oshxonalarda foydalaniladigan matodan qilingan buyumlar – sochiqlar, 
dasturxon, salfyetkalar, qo'l sochiqlari zal xususiyatiga qarab buyurtma bilan 
tayyorlanadi. Bu buyumlarning xar birida ryestoran tamg'asi bo'lishi shart. 
Stollarga dasturxonar bir yangi myehmon uchun yangi yoziladi. 
Lyuks toifadagi ryestoranlarda albatta quyidagi qo'shimcha xizmatlar bo'lishi 
shart: bayram taomlari tayyorlash va xizmat uyushtirish, uyga taom olib borib 
byerish, taom va boshqalarga buyurtmalar qabul qilish, ma'lum muddatga joyni 
band qilib qo'yish, mijoz iltimosiga ko'ra taksi chaqirib byerish, gul va sovg'alar 
sotish. 
Lyuks va oliy toifadagi ryestoran taomnomaci bosmaxonada chop etilishi 
zarur. Bu restoranlarda xorijiy myehmonlarga xizmat qilinadigan bo'lsa, 
taomnoma uch tilda: ingliz, franцuz, nyemis tillarida bosiladi. Taomnomaning 
firmali jildi, ryeklama afishalari, buklyetlar, varaqalar, tabrik va taklif qog'ozlar va 
boshqa nashr ryeklamalari zich, qalin qogozlar yoki yaltiroq ishlov byerilgan 
kartondan tayyorlanadi.
Taomnomaning jildida ryes¬toran nomi va tamg'asidan tashqari ryestoranning 
mavzu yo'nalishini ifodalovchi rasm ham bo'ladi. 
Restoranlar bir-birlaridan quyidagilar bilan farqlanadi: 

---

8 
-tayyorlab byeriladigan taomlar assortimyenti bo'yicha (baliq milliy taomlari, 
xorijiy mamlakat taomlari); 
-o'rnashgan joyi - shaxarda, vokzallarda, myehmonxonada, dam olish zonasi, 
vagon-ryestoran va boshqalar. 
Shahar ryestoranlari shahar ichida joylashgan bo'ladi, byelgilangan ma'lum 
soatlardagina ishlaydi. Ular taom ,gazaklar, ichimliklarning kyeng assortimyentini 
tavsiya etadi, asosan tushki va kyechki ovkatlar tayyorlaydi. 
Vokzal ryestoranlari - tyemir yo'l, aerovokzallarda joylashgan bo'ladi va 
yulovchilarga kyechayu-kunduz xizmat qiladi.Bu ryestoranlar taomnomasida 
taomlar, gazak va ichimliklar chyeklangan bo'ladi. 
Binolarning tuzilishiga ko'ra barlar quyidagicha joylashadi: 
- vyestibyullarda — bu yerda kishilar uchrashadilar, suhbat qiladilar; 
- ryestoran barlari — bino ichida, zalda joylashadi; 
- yordamchi barlar — myehmonxona qavatlarida joylashadi. 
- bankyet barlari — bankyet zallarida joylashadi. 
-mini-barlar - myehmonxonaning myehmonlar uchun mo'ljallangan xonalarida 
joylashadi. 
Bar taomnomalarida aralash ichimliklar, shuningdyek, tabiiy kuchli alkogol 
ichimliklar bo'ladi. Xar xil gazak¬lar mijozlar xohishiga qarab byeriladi. Hamma 
barlarda 
styeryeofonik 
ovoz 
chiqaradigan 
appa-rat, 
tyelyevizor, 
vidyeomagnitafonlar, uyin avtomatlari bo'lishi kyerak. 
50 dan ko'p kishiga mo'ljallangan raqsga tushish maydonchalari ham bo'ladi. 
Alkogolsiz ichimlik barlar paydo bo'la boshladi, bu barlar yoshlarning 
ommaviy xordiq. chiqarish joylariga aylanadi, xar xil kasb-korga ega yoshlar 
uchrashadi va al¬kogolsiz ichimliklarni targ'ib-tashviq qiladi.Yaxshi jihozlangani, 

---

9 
did bilan yasatilgani, musiqa xizmatining a'lo darajada yo'lga qo'yilganligi tufayli 
bu barlar tyezda ko'zga tashlanadi, yoshlarning syevimli dam olish maskaniga 
aylanadi. 
Ekspryess-barlar (bir zumda xizmat ko'rsatish) - savdo markazlarida, 
myehmonxona va vokzallarda faoliyat ko'rsata¬di. Mahsulotlar assortimyenti bar 
vazifasiga mos tushishi kyerak; butyerbrodlar, parchalangan, qiymalangan 
go'shtlar non byetiga quyilgan taomlar, xar xil qandolat va sut mahsulotlari. 
Tikka turib ovatlanib kyetadigan barlarda taom as¬sortimyenti chyeklangan 
bo'ladi. Bular bifshtyekslar, langyetlar, parranda go'shtidan tayyorlangan taomlar, 
chanqovbosdi ichimliklar, sharbat, koktyeyl, qahva. 
Pivo barlari — maxsus joylarda pivo quyib sotila¬di yoki shishalarda byeriladi. 
Quyib sotiladigan pivolar maxsus idishlardan yoki ishlab chiqargan zavod 
avtoцistyernasidan byevosita avtomatlar orqali quyib sotilishi mumkin. 
Mahsulot assortimyenti mijozlar tarkibiga qarab qahvaxonalar ikki guruhga 
bo'linadi: 
- assortimyenti bo'yicha mahsulotlarni sotish — muzqaymoq, qahvaxonasi, 
qandolatlar qahvaxonasi, sut mahsulotlari qahvaxonasi; 
- istye'molchilar tarkibi bo'yicha — yoshlar qahvaxonasi, bolalar qahvaxonasi va 
hokazo. 
Muzqaymoq qahvaxonasi — xordiq chiqarish uchun eng gav¬jum joy.
Hamma oilalar ham ryestoran yoki barga boravyermaydi, chunki u joylar yoshi 
jixatidan katta toifadagilarga mo'ljallangan, narx-navosi ham yuqori. Muzqaymoq, 
qahvaxonalari esa hammabop, butun oila a'zolari bilan kyelib muzqaymoq, 
istye'mol qilish va dam olish mumkin. Muzqay¬moq, tayyorlash jarayoni ham 
o'ziga xos. Ishlatiladigan asboblar zanglamaydigan po'latdan yasaladi. Jixozlarni 
saqlash uchun styellajlar, idishlarni yuvadigan joy, ochiq. va yopiladigan, dyevorga 

---

10 
o'rnatilgan jovon yarim, quyi darajali muzlatgichlar, stol va boshqalar bo'ladi. 
Muzqay¬moq qahvaxonasi uchun uncha katta maydon talab qilinmaydi. 
Muzqaymoq qahvaxonalari savdo zalida: past haroratli vitrinada muzqaymoq 
assortimyenti namunalari quyiladi. Myebyelь bo'ladi, choy va qahva qaynatadigan 
anjomlar yordamida mijozlarga issiq, choy, qahva tayyorlanadi. Bundan tashqari 
muzqaymoq, qahvaxonasida xar xil pishiriqlar, qandolat mahsulotlarini ham xarid 
qilish mumkin. 
Umumiy ovqatlanish tashkilotlari orasida oshxonalar eng kyeng tarqalgan 
umumiy ovqatlanish joyi hisoblanadi. Asosiy faoliyati - o'z mahsulotidan aholi 
uchun taom¬lar tayyorlash, ularning xo'randalik talablarini qondirish, nonushta, 
tushlik, kyechki taomlar yoki ularning bir qismi tayyorlanadi. Oshxonalardan uyga 
ham taom byeriladi, oldindan buyurtmalar qabul qilinadi, shuningdyek taom 
mahsulotlari, yarim tayyor mahsulotlar sotiladi. 
Oshxonalar bir-birlaridan quyidagi byelgilari bo'yicha farqlanadi: 
-mahsulotlari assortimyenti buyicha: umumiy va parxyez taomlar oshxonalari; 
-xizmat ko'rsatiladigan mijozlar: maktab bolalari, talabalar va shunga o'xshashlar; 
-manzili buyicha; hamma uchun, o'quv yurti va tashkilot muassasa xodimlari 
uchun. 
Tamaddixona -taomlar assortimyenti chyeklangan umumiy ovqatlanish 
maskani. Tegishli xomashyolardan tyez va oson taom tayyorlanadi, xizmati ham 
tyez amalga oshiriladi. 
Tamaddixonalar mahsulotlar assortimyentini sotish bo'yicha umumiy va 
maxsus turlarga bo'linadi. Maxsus tamaddixonalarda chuchvara, pishirilgan go'sht, 
kabob, somsa, kotlyet, sosiska, butyerbrod va boshqalar tayyorlanadi. 
Bufyetlar — taom mahsulotlari sotishga mo'ljallangan bo'ladi. Ular ichkarida 
va tashqarida joylashishi mum¬kin. Yarim tayyor, xar xil boshqa mahsulotlar, eng 

---

11 
ko'p talab qilinadigan issiq ichimliklar bilan savdo qiladi. Maktab va bilim yurtlari 
bufyetlaridan tashqari hamma bufyetlar tamaki mahsulotlari bilan ham savdo 
qiladi. O'z -o'ziga xizmat ko'rsatish amalga oshiriladi. Hisob-kitob bufyetchi yoki 
savdo avtomati orqali bajariladi.
Bufyetlar quyidagi joylarda faoliyat ko'rsatadi: myehmonxonalarda, tomosha 
maskanlarida, sport maydonlari atrofida, vokzallarda, daryo, dyengiz kyemalarida, 
ishlab chiqarish va transport tashkilotlarida, qurilish va boshqa muassasalarda. 
Odatda bufyetlar 
mahsulotlarni o'zlariga qarashli umumiy ovqatlanish 
tashkilotlaridan oladi 
Maktab va bilim yurtlari qoshidagi bufyetlar kuni uzaytirilgan maktablarda 
qoluvchi o'quvchilar va maktab xodimlari uchun nonushta va tushliklar byeradi. 
Umumta'lim maktablarida maktab qurilish loyixasida byelgilangan tartibda 
bufyetlar joylashtiriladi. 
Ommaviy uyin-tomosha joylaridagi bufyetlarda oliy sifatli qandolatlar, 
konfyetlar, myeva va ma'danli suvlar, xo'l myevalar bo'lishi kyerak. Spirtli 
ichimliklar bi¬lan savdo qilish mumkin emas. 
Oziq-ovqat do'konlari — aholiga xar xil taom va qandolat mahsulotlari, yarim 
tayyor mahsulotlar, Qo'shimcha boshqa narsalar sotadi. Bu do'konlarda xar xil 
taomlar, qandolat mahsulotlari, yarim tayyor mahsulotlar, xomashyoning yangi
turlarini tayyorlash, stollarga dasturxon byezatish bo'yicha maslahatlar byeriladi.
Taom va qandolat mahsulotlari ko'rgazmasida savdo tashkil etiladi. Sotiladigan 
mahsulotlarga oldindan buyurtma qabul qilinadi. Yirik taom do'konlarida issiq 
ichimliklar va qandolat mahsulotlari sotadigan qahvaxonatyeriylar tashkil etila¬di. 
Sotib olingan mollar xisob-kitobi nazorat kassa mashinasi orqali amalga oshiriladi 
Mustaqillik tufayli O'zbyekistonda choyxonalarga kyeng imkoniyatlar byerildi. 
o'tgan 10 yil ichida shunday choyxo¬nalar bunyod etildiki, ular faqat choy ichish 
joyigina emas, ajoyib xordiq chiqarish, ko'ngil ochish, do'stlarning suhbatlashish 

---

12 
makoniga aylandi. Bu yerda mijozlarning o'zlari hoxlagan taomlarini 
tayyorlashlari, ayniqsa, choyxona palovi juda mashhur. Choyxonalar madaniy dam 
olish maskaniga aylandi. Minglab kishilar to'plangan choyxonada yetuk 
san'atkorlar chiqishlari, choyxona joylashgan xudud ahlining qo'lga kiritgan 
yutuqlarini ko'rish, eshitish qanday quvonch baxsh etadi.
Elyektr arradan foylanish qo'l myexantini ancha yengillashtiradi. Elyektr arra 
uchun muzlagan yoki muzdan tushirilgan go'sht bo'lsa ham bari bir, kyesavyeradi, 
go'shtning chiqindiga chiqishi kam bo'ladi, go'shtning syeli ko'p caqlanib qoladi. 
Go'shtni buzish, suyakdan ajratish - ishlab chiqarish stolida amalga oshiriladi, 
stol kyengligi 1 m, oshpazning ishlash joyi xajmi 1,5 m bo'ladi. Agar stol kyengligi 
1 m dan kam bo'lsa, yoniga qo'shimcha stol qo'yiladi, unda hamma tomondan erkin 
yurib ishlash imkoni bo'ladi. Stollar byetiga zanglamaydigan po'lat tyemir, 
dyuralyumin qoplanadi yoki yog'ochdan ishlangan bo'ladi, oq tunuka 
yopishtiriladi. Stollar burchagiga kichkina tarnovchalar qilinadi, go'shtning syeli 
ulardan oqib bir joyga to'planadi. Polni iflos qilmaydi. Stolning pastki qismida 
anjomlar saqlash uchun maxsus joy qilingan bo'ladi. 
―SEMRUG’ NUR‖ Yarim tayyor mahsulotlarni kyesish, ajratish byelgilangan 
ish joylarida amalga oshiriladi. Stolda tyegishli anjomlar, tarozi bo'ladi. Stol 
tyepasida dyevorda go'shtdan qanchasi yarim tayyor mahsulotlarga, qanchasi 
chiqindilarga kyetishini ko'rsatuvchi tyexnologik karta osilgan bo'ladi. 
Gigiyena nuqtai nazaridan qaraganda bunday taxtalar o'rniga mustaxqam 
ishlangan polietilyendan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Bular ustida hyech 
qanday chiziq yoki infyekцiya o'rnashadigan joy bulmaydi. Biroq sanoat bun¬day 
matyeriallarni yetarli darajada ishlab chiqarmayapti. ―SEMRUG’ NUR‖ da 
tayyorlangan yarim tayyor mahsulotlar issiq цyex yoki muzlatish kamyerasiga 
xarakatlanuvchi styellajlarda yuboriladi. 
Kesib tug'ralgan go'shtdan yarim tayyor mahsulotlar tayyorlash uchun oshpazga 
ish joyi jixozlanadi, bunda qiyma tayyorlash, mahsulotlarni o'lchash-tortish, yarim 

---

13 
tayyor mahsulot¬larga shakl byerish sharoiti hisobga olinadi. go'sht, baliq цyexi 
bir joyda tashkil qilingan tashkilotlarda go'sht, ba¬liq, parranda go'shtlariga ishlov 
byeriladigan joy jixozlanadi, ularning ishlash liniyalari boshqa- boshqa bo'ladi. 
Go'sht-baliq цyexi oshxona yaqinida, sovutgich kamyerasi yonida bo'lishi kyerak. 
Parrandalarning patini yulish, tozalash joyi alohida (uzunligi 1,2 m, eni 0,8m) 
bo'ladi. 
Keyin oshpaz pichog'i bilan ish davom ettiriladi. Bo'lingan baliqlar vannada 
yuviladi va xo'li artilib, quritiladi. Yarim tayyor mahsulotlarga bo'lish baliq sexida 
davom ettiriladi. Yarim tayyor mahsulotlarga bo'lingan ba¬liq, mahsulotlari 
lotoklarga taxlanadi va xarorati - 5°S dan yuqori bo'lmagan sovutgich kamyerasida 
saqlanadi. Saqlash muddati 12 soatgacha, sovutilgan, to'g'ralgan baliqlar saqlanish 
muddati 6 soatdan oshmasligi kyerak. Zallari katta tashkilotlarda bir nyecha 
tyexnologik ja¬rayonlar yonma-yon baravariga amalga oshiriladi. Bir nyecha ish 
joylari tashkil qilinadi. 
Sabzavot цyexida ish joylarini tashkil qilishda tyex¬nologik jarayonning 
hamma yumushlari izchillik bilan bajarilishi ta'minlanishi kyerak.
Kartoshka tozalayotgan ishchi avval kartoshkani yuvadi, po'stini archiydi, 
yuvadi va hokazo. Kartoshka donalarini sifati va katta-kichikligiga qarab navlarga 
ajratishda maxsus mashinadan foydalanish mumkin. Bunda mashinada 
kartoshkaning po'stini tozalaganda chiqindilar kam bo'ladi. Sabzavotlarni 
tozalaydigan mashinalar ularning qobig'ini artishga moslashgan. Kartoshkalarning 
qobig'ini olishning bir nyecha usullari bor: myexanik tarzda, fizik usul (bu bilan), 
kimyoviy usul (ishqor-bug' bilan tozalash). AQSh da kartoshka tozalashning bug' 
bosimi bilan toza¬lash usuli mavjud. Bizda bu usul dyeyarli qo'llanilmaydi. 
Myexanik tozalashda oddiy pichoq bilan po'sti qiriladi yoki artiladi. Qo'lda 
tozalanganda kartoshka top-toza bo'ladi, mashinada kartoshkaning ko'zlari, ichga 
botgan qismi, shikastlangan joylari tozalanmay qoladi. Sabzi, lavlagilarni 
mashinada tozalashdan avval ularning boshlari va uchini kyesib tashlash, 
mashinaga solish oldidan tozalab yuvish zarur. Qo'l bilan tozalanganda 

---

14 
sabzavotlarning g'adur-budur joylariga qarash kyerak bo'ladi. Sabzavotlar 
tozalaydigan mashinalar ikki toifaga bo'linadi: 
- davriy xarakat qiluvchi mashinalar - tozalovchi kamyeralardan iborat. Bu 
mashinalarda kamyera-цilindr bo'lib, tyepasida mahsulot tashlaydigan voronkasi 
bor, yonida tozalangan mahsulotni chiqarib oladigan oyna eshigi bilan o'rnatilgan. 
Devori silliq, pastki qismiga aylanadigan disk qo'yilgan. Kamyeraning tyepa 
qismida suv byeruvchi forsunka, disk ostida mahsulot chiqindilarini suv bilan 
chiqarib yuboradigan quvur joylashgan. 
Hamdo'stlik mamlakatlaridan Byelorusning «Byelorustorgmash» zavodi 
shunday mashinalar chiqaradi. Ular MOQ-350 nomi bilan yuritiladi. Piyoz 
tozalaydigan mashina MOL-100. Pyerm shaxridagi «Torgmash»da hamda 
Byelorusnikidagidyek 
«UKM» mashinasi chiqariladi. Polьshada ishlab 
chiqariladigan bunday mashina yanada mukammal. Kartoshkani mashinaga solish 
oldidan yuviladi. 
Samara shahrida MOOL-5000m, Komsomolsk-Amurda UOM-300 markali 
mashinalar chiqariladi. Bu mashinalarda chiqindi 6-10% dan oshmaydi. 
Mashinalarning disklari chidamli, bir nyecha yillarga yetadi. Yirik xajmdagi piyoz 
tozalash uchun mashina juda qo'l kyeladi. 
Ko'katlardan: ukrop, syeldyer, shavyel, ko'k piyoz qo'lda pichoq bilan yoki 
maxsus qirquvchi disk bilan to'g'raladi. Yuvilgan va tozalangan ko'kat maxsus ish 
stoli ustida ishlanadi, ishlovchining chap tomonidagi idishda ko'katlar bo'ladi. 
Stolda taxtakach, uning yonida tayyorlangan sabzavot solinadigan idish bo'ladi. 
Tayyorlangan ko'kat chovlida vannaga solinib chayiladi. Sabzavot цyexida brigadir 
bo'lmaydi, 2-5 kishi ishlaydigan bu bo'limga ish¬lab chiqarish mudiri rahbarlik 
qiladi. U taomnomaga asosan sabzavotlardan yarim tayyor mahsulotlar tayyorlash 
jadvalini tuzadi. Ba'zan bu цyex xodimlarini komplyeks brigada tarkibiga 
qo'shadilar.

---

15 
Salqin sex. Sovuq, taomlar va gazaklar, butyerbrod, shirin taomlar, sovuq 
sho'rva tayyorlash uchun salqin цyex tashkil qilinadi. Uning mahsulotlari to'g'ridan 
- to'g'ri zalda, shuningdyek bufyet va kulinar do'konlarida sotiladi. 
―SEMRUG’ NUR‖ da ishlab chiqarishning tyexnologiya sharoiti bu цyexni 
muzlatgich shkaf, past xaroratli pyeshtaxta bilan ta'minlashni talab qiladi. Sovuq, 
taom va gazaklarni tuzash, tashqi manzarali ko'rinishga kyeltirish mahsulotning 
ran¬gi, to'g'ralishi, qo'yiladigan qismlarning bir-biriga mos kyelishiga bog'liq. 
Shuning uchun ―SEMRUG’ NUR‖ salqin sexda ishchi o'rni, ishlatiladigan 
anjomlar did bilan tanlanishi zarur. Zallari kyeng tashkilotlarda modul syekцiyalari 
sovutkichi bor shkaf-stollardan foydalaniladi, ularda sovuq, taomlar: myeva 
konsyervalari, Ko'katlar, limon va boshqalar saqlanadigan bo'limlar ham bo'ladi, 
modul syekцiya -stollari ikki bo'limdan iborat: chap qismida idish yuvadigan 
van¬na, uning tyepasida sovuq va issiq suv oqib, tushadigan dush sifat shlang 
bo'ladi. Stol ichida idish solinadigan - xarakat qiluvchi quti bo'ladi, stol ustida ikki 
qavat javonli qurilma o'rnatiladi 
Yirik tashkilotlarda quruq va suyuq aralashmalardan muzqaymoqlar 
tayyorlanadi. Kichik tashkilotlarda muzqaymoqlarni kombinatlardan olib 
kyelinadi. Ularni past xarorati syekцiyalarda saqlanadi, maxsus idishlarda 
tarqatiladi. Shirin taomlar avvalroq tayyorlab qo'yilsa, mijozlar ko'p kyeladigan 
soatlarda shoshilib qolinmaydi: sharbatlarni stakanlarga qo'yish, konsyerva 
bankalarini avval ochib qo'yish va hokazo.
―SEMRUG’ 
NUR‖ 
zaxiradagi 
mahsulotlarni 
stol-syekцiyada 
yoki 
sovutkichlarda saqlanadi. Salqin цyexda jiddiy e'tibor shirin taomlarni ryealizaцiya 
qilish muddatiga, shuningdyek sa¬nitariya, shaxsiy gigiyena qoidalariga rioya 
qilishga qaratiladi, chunki bu yerda saqlanayotgan mahsulotlar mikroorganizmlar 
tarqalishi, jonlanishiga sabab bo'lishi mumkin. Xom va pishirilgan sabzavot, 
go'sht, baliq, mahsulotlariga juda ehtiyot bo'lish kyerak. Bu quyidagi jarayonlarda 
yaqqol syeziladi: xom yoki pishirilgan sabzavotlar to'g'ralishida salat qismlarini, 
vinyegryetlarni aralashtirilganda; qaymoqqa boshqa qismlar qo'shilganda; sovuq, 

---

16 
taomlarni, gazak, sovuq suyuq, taomlarni, shi¬rin taom va sovuq, ichimliklarni 
xissalarga bo'linganda. Non, yog', gastronom masulotlarini kyesishda elyektr non 
kyesgich, pishloq, kolbasa va boshqalarni kyesadigan mashinalardan foydalaniladi. 
Bu mashinalar stol ustida bo'ladi. Uncha katta bo'lmagan ovqatlanish 
tashkilotlarida non pichoqlar bilan kyesiladi, tarqatilishiga 30-40 daqiqalanganga 
qadar tayyorlanadi va sovutgich shkaflarda saqlanadi. 

---

17 
XULOSA 
Ushbu men malakaviy amaliyot o’tagan ―SEMRUG’ NUR‖ umumiy 
ovqatlantirish korxonasida xizmat qiluvchi xodimlarning ishini to'g'ri va izchil 
tashkil qilishi kelgan mehmonlar kayfiyatini qo'taradi. Umumiy ovqatlanish 
xodimlari faoliyatiga byeriladigan baho xizmat qilish madaniyatining yuksakligiga 
bog'liq. Bu mavzuning asosiy maqsadi umumiy ovqatlanish tashkiloti mijozlarni 
extiyejini oziq-ovqat mahsulotlari bilan qondirishgina emas, balqi taomlarning 
biologik qiymatini oshirish, ta'mini, mazasini ko'tarish, assortimyentini 
kyengaytirish lozim. Restoran , qahvaxona va barlarda oliy darajada xizmat 
ko'rsatiladi va kyeluvchilarning dam olishlari uchun hamma qulayliklar yaratilib 
byeriladi. Turizm sohasini o'rganayotgan talabalarni Ryespublikamizda yoki yer 
kurrasining istalgan nuqtasining turizm ob'yektlarida faoliyat yuritishlarida o'z 
soxasining ustalari bo'lib yetishishlarida ushbu qo'llanma asqotadi dyegan 
fikrdaman. Shu jumladan ―SEMRUG’ NUR‖ umumiy ovqatlantirish krorxonasida 
menyularni o’zgacha ko’rinishga keltirish va xizmat sifatini oshirish orqali 
korxona faoliyatini rivojlantirish kerakligini taklif qilaman. 

---

18