Mashg’ulot №2. Aldegid va ketonlarga xos reaksiyalar

---

Mashg’ulot №2.
 Aldegid va ketonlarga xos reaksiyalar. 
 
1-tajriba: Аldegid vа kеtоnlаrgа nаtriy bisulfitning tа’siri. Bir prоbirkаgа оzginа аsеtоn 
bоshqаsigа sirkа аldеgididаn qo’yib ikkаlа prоbirkаgа 1ml nаtriy bisulfit eritmаsidаn qo’shilаdi 
vа prоbirkаdаgi аrаlаshmаlаr yaхshilаb chаyqаtilаdi.Bir оz vаqt o’tishi bilаn оq kristаll hоlidаgi 
bisulfit birikmаlаri аjrаlаdi.
 
Nаtriy bisulfitning sirkа аldegidi vа аsеtоn bilаn hоsil qilgаn rеаksiya tеnglаmаsini 
yozing.
 
2-tajriba: Asetonning olinishi. Katta probirkaning 1/4 qismigacha kalsiy asetat tuzi solinadi va 
probirkani shtativ tutgichiga gorizontal holda, probirkaning tiqin o’rnatilgan tomonini ozgina 
og’dirib o’rnatiladi. Keyin probirkaning og’zi gaz o’tkazuvchi nayli tiqin bilan zich berkitiladi. 
Gaz o’tkazuvchi nayning uchi 1,5-2 ml suv solingan yig’gich probirkaga botirib qo’yiladi. 
Dastlab probirkaning barcha qismini bir tekis isitib, havo siqib chiqariladi, keyin probirkaning 
modda solingan pastki qismi kuchli qizdiriladi. Bunda kalsiy asetat tuzi asetonga va kalsiy 
karbonat tuziga parchalanadi.
 
Yig’gich probirkadagi suyuqlikning hajmi ikki marta ko’payguncha aralashma 5-7 minut 
chamasi qizdirib turiladi. Aseton hosil bo’lganligini o’ziga xos hididan yoki Libenning yodoform 
namunasi usuli bilan quyidagicha bilib olinadi. Hosil bo’lgan aseton eritmasidan bir qismini 
boshqa probirkaga solib, unga ozroq yod kukuni, so’ngra natriy gidroksidning 10% li eritmasidan 
yod rangsizlanguncha tomchilab qo’shiladi. Bunda yodoform kristallari hosil bo’ladi. 
Yodoformning hosil bo’lish reaksiyasi quyidagicha bosqichlar bilan boradi. Dastlab yodning 
ishqor bilan reaksiyasida natriy gipoyodid hosil bo’ladi.
 
3-tajriba. Gliserinni degidratlab akrolein hosil qilish. a). Quruq probirkaga 1 sm 
qalinlikda KHSO
4
kukuni solinadi va unga 2 tomchi gliserin tomiziladi. Aralashma akroleinning 
o’tkir o’yuvchi hidli og’ir bug’I hosil bo’lguncha kuchli qizdiriladi. (ehtiyot bo’lib hidlash 
kerak.) Akroleinnning hidi kuygan yog’ hidiga o’xshaydi. Kaliy gidrosulfat kuchli qizdirilganda, 
u kaliy pirosulfat K
2
S
2
O
7
ga aylanadi. Kaliy pirosulfat glitserindan suv elementlarini tortib olishi 
natijasida to’yinmagan aldegid- akrolein hosil bo’ladi: