4
I. ФИЗИКА-МАТЕМАТИКА ВА ТЕХНИКА ФАНЛАРИ
МАЙДАНАК ВА СУФФА ОБСЕРВАТОРИЯЛАРИДА
ЎЛЧАНГАН ШАМОЛ ТЕЗЛИГИ ТАҲЛИЛИ
А.М.Азимов
ЎзР ФА Улуғбек номидаги Астрономия институти кичик илмий ходими.
azimjon0502@gmail.com
Ўзбекистон Республикаси ҳудудидаги энг катта обсерватория бу Майданак
обсерваторияси бўлиб, у астроиқлим шароитлари бўйича жаҳонда етакчи обсерваториялар
сафида туради. Майданак обсерваториясининг географик узунлиги 66°56`, географик кенглиги
38°41` га тенг бўлиб, Самарқанд шаҳридан 120 км узоқликда Қашқадарё вилоятидаги Помир ва
Олой тоғ тизмаларида, денгиз сатҳидан 2600 метр баландликда жойлашган[1]. Ушбу
астрономик обсерватория Ўзбекистон Фанлар Академияси Астрономия институти тасарруфига
киради. Майданак обсерваториясида астрономик кузатувлар ХХ асрнинг 60-йилларда
бошланиб, ҳозирга қадар давом этиб келмоқда.
Юртимиздаги йирик обсерваториялардан яна бири бу Суффа ясси тоғ обсерваторияси
ҳисобланади. Бу обсерватория Жиззах вилоятининг Зомин туманида жойлашган бўлиб,
географик узунлиги 68°26`, географик кенглиги 39°37ъ га тенг ва денгиз сатҳидан салкам 2400
метрбаландликда жойлашган[2]. Суффада антеннасининг диаметри 70 м бўлган радиотелескоп
ўрнатиш ва ишга тушириш лойиҳаси бошланган. Бундан кўзланган асосий мақсад оптик
кузатишлар билан бир қаторда астрономик обектларни радио диапазонда ҳам кузатиш
имкониятига эга бўлиш, радиодиапазондаги кузатувларни ҳам йўлга қўйишдир. Бундан
ташқари Майданак обсерваториясида оптик диапазондаги кузатувлардан ташқари радио
диапазонда ҳам кузатувлар ҳам олиб бориш мумкин.
Обсерваториялардаги астроиқлим шароитлари кузатувларга қанчалик яроқли,
кузатувлар қанчалик самарали бўлади ва қанчалик яхши натижа олинади, каби саволларга
жавоб топиш муҳим масалардан бири ҳисобланади. Суффа обсерваториясига ўрнатилиши
режалаштирилаётган радиотелескоп учун шамол тезлиги муҳим ҳисобланади. Агар шамол
тезлиги катта бўлса, радиотелескопнинг юзаси жуда катта эканлиги сабабли, унга катта таъсир
қилиши, яъни телескопни буриб юбориши мумкин. Натижада кузатилаётган обект кўриш
майдонидан чиқиб кетиши мумкин. Шунинг учун ҳам обсерваториялардаги шамол тезлигини
ўлчаш ва ўрганиш муҳим вазифалардан ҳисобланади. Шу нуқтаи назардан Майданак ва Суффа
обсерваторияларининг метеорологик параметрларидан бири бўлган шамол тезлигини 2018-
йилда ўлчанган қийматларини таҳлил қилдик. Шуни ҳам таъкидллаш лозимки, Ушбу мақолани
ёзишда бизга Суффа обсерваториясининг метеомаълумотларни олишга кўмаклашган
Д.Рауповга миннатдорчилик билдирамиз.
Do'stlaringiz bilan baham: