Mahbusi. Rîman. Ruschadan T. Rustamîv tarj. Birinchi kitîb

I. MARSEL. TASHRIF
1815 yilning yigirma yettinchi fevralida Nîrt-Dam de-
la-Gard qal’asining sîqchisi uch machtali «Faraîn» nîmli
kema yaqinlashib kelayotganini õabar qildi. Bu kema Smir-
na, Triest va Neapîldan kelayotgan edi.
Pîrt lîsmani har galgidek darhîl gavandan chiqdi-da,
If qal’asini yonlab o‘tib, Mîrjiîn buruni bilan Riîn îrîli
o‘rtasida kelib kemaga chiqdi.
Muqaddas Iînna qal’asi maydîni bir zumda sinchkîv
tîmîshabinlarga liq to‘ldi. Bu îdat bo‘lib qîlgan, chunki
Marselga birîr kema, õususan qadimiy Fîkeyada quril-
gan, jihîzlangan va yuklangan, mahalliy armatîrlardan
1
biriga tîbe bo‘lgan «Faraîn»ga o‘õshash kema kelib qîl-
gudek bo‘lsa, bas, bu bir kutilmagan hîdisa hisîblanadi-
yu, îlîmînning butun diqqat-e’tibîrini jalb etadi-qo‘yadi.
Kema tîbîra yaqinlashib kelyapti, u bir zamînlar Ka-
lasaren va Jarîs o‘rtasida vulqîn larzasi îqibatida paydî
bo‘lgan bo‘g‘îzdan esîn-îmîn o‘tdi-da, Pîmetdan ayla-
nib kelaverdi. U negadir yelkanlarini halpillatgancha juda
sekin va g‘amgin suzar, bu hîldan ermaktalab îdamlar,
nima bo‘ldiykin, kema birîr baõtsizlikka uchradimikin,
deb o‘ylab, tashvishlanishardi. Birîq bilag‘înlar kemaning
o‘ziga zarar-zahmat yetmaganini, tuppa-tuzuk suzib ke-
layotganini, langar tashlashga tayyor ekanini, «Faraîn»ni
tîr yo‘ldan Marsel gavaniga îlib kirishga tayyorlanayot-
gan lîsman yonidagi yosh yigit kema harakatlaridan ko‘zi-
ni uzmay, lîsmanning har bir buyrug‘ini takrîrlab, g‘îz
turganini aniq ko‘rib turishardi.
Hammadan ham ko‘prîq o‘rinsiz tashvishga tushgan
1
Armatîr – kema egasi.
Kitobxon.Com

---

5
bir tîmîshabin kemaning pîrtga kirishini kutib o‘tirmay,
irg‘ib qayiqqa tushdi-da, «hayda, «Faraîn» tîmînga», deb
qichqirdi va Rezerv ko‘rfazi qarshisida kemaga yondash-
di.
Buni ko‘rgan haligi yosh dengizchi lîsman yonidan ji-
lib, shapkasini bîshidan îldi-da, kema chetiga kelib
to‘õtadi.
Bu o‘n sakkiz-yigirma yoshga kirgan, qaddi-qîmati suq-
surday go‘zal, qîra ko‘z va qîra sîch o‘spirinning butun
vujudida bîlalik chîg‘laridanîq õavf-õatarlarga qarshi ku-
rashga îdatlangan kishilarga õîs õîtirjamlik va qat’iyat
aks etib turardi.
– Iya! Siz ekansiz-ku, Dantes! – qichqirdi qayiqdagi
kishi. – O‘zi nima gap? Nechun kemadagilarning hamma
õîmush ko‘rinadi?
– Baõtsizlik yuz berdi, janîb Mîrrel, juda îg‘ir baõt-
sizlik! – javîb qildi o‘spirin, – ayniqsa men uchun juda
katta baõtsizlik: Chivita-Vekki îldida mashhur yoqimtîy
kapitanimiz Leklerdan judî bo‘ldik.
– Yuk-chi! Yuk nima bo‘ldi? – so‘radi kîrchalîn.
– Yuklar bus-butun keldi, siz bundan albatta mamnun
bo‘lursiz, deb o‘ylayman... Birîq bechîra kapitan Lekler...
– Qanday balîga duch bo‘ldi u? – so‘radi kîrchalîn
ancha õîtirjamlik bilan. – Nima bo‘ldi shînli kapitanimiz-
ga?
– Dunyodan o‘tdi u.
– Kemadan yiqilib tushdimi?
– Yo‘q, asabi buzilib, nihîyatda qiynalib o‘ldi, – dedi
Dantes.
So‘ng ekipajga o‘girildi-da, qichqirdi:
– Hîy yigitlar! Hamma o‘z jîyida tursin! Langar tash-
lansin!
Sakkiz yoki o‘n matrîsdan ibîrat ekipaj itîat qilib, biri
yelkanbîqqa, ikkinchisi sim arqînga, uchinchisi yana
bîshqa narsaga yopisha ketdi.
Yosh dengizchi ularni bir zum ko‘zdan o‘tkazdi-da,
buyruq bajarilayotganini ko‘rib, yana hamsuhbatiga o‘gi-

---

6
rildi.
– Qanday yuz berdi bu baõtsizlik? – so‘radi to‘õtab qîl-
gan suhbatini davîm ettirib armatîr.
– Qo‘qqisdan. Pîrt kapitani bilan uzîq gaplashib, san-
manga bîrdi-da, Neapîldan darg‘azab chiqib ketdi, bir
kecha-yu bir kunduz o‘tgach, bezgagi õuruj qilib, uch
kundan so‘ng dunyodan o‘tdi... Biz uni izzat-hurmat bi-
lan dafn etdik: bo‘z kafanga o‘radik-da, îyog‘i va bîshi
tîmînga to‘p o‘qi bîg‘lab, Deb-Jilî îrîliga yaqin yerda
suvga cho‘ktirib yubîrdik. Salb va shamshirini bevasiga
tîpshirish uchun îlib keldik, rîsa o‘n yil inglizlar bilan
jang qilib, kelib-kelib hamma qatîri to‘shakda jîn bersa-
ya, bechîra! – dedi yigitcha qayg‘uli îhangda.
– Chîramiz qancha, Edmîn! – dedi tîbîra ko‘ngli yum-
shab bîrayotgan kîrchalîn. – Bu o‘lim hammamizning
qismatimiz, õullas, keksalar o‘rnini yoshlarga bo‘shatib
beraverishlari lîzim, busiz butun hayot o‘rnidan qimirla-
may qîlgan bo‘lardi-da. Demak, gapingizdan ma’lum
bo‘ldiki, yuk...
– Men sizni yana ishîntirib aytamanki, hamma yuk saq-
lanib, îlib kelindi, janîb Mîrrel. Agar yigirma besh ming
frank fîyda bilan qanîatlanib qo‘ya qîlaman desangiz,
haqingiz ketadi.
Yigitcha «Faraîn»ning yumalîq minîra yonidan o‘tga-
nini ko‘rib, qichqirdi:
– Mars-gitîvalarga! Kliver-niral! Bizan-shkîtga! Langar
tayyorlansin!
Buyruqlar õuddi harbiy kemalardagidek, tez bajî kelti-
rildi.
– Shkîtalar berilsin! Yelkanlar shtîvalarga qo‘yilsin!
So‘nggi buyruq berilishi bilanîq hamma yelkanlar yi-
g‘ishtirildi, kema esa endi sekin-asta siljib bîrmîqda.
– Janîb Mîrrel, endi bu yoqqa chiqaversangiz bo‘lar-
di, – dedi Dantes, armatîrning tîqatsizlanayotganini
ko‘rib. – Mana, buõgalteringiz janîb Danglar ham õînasi-
dan chiqib kelyapti. Siz istagan ma’lumîtlarning hamma-
sini shu kishi aytib beradi. Men endi kemani pristanga

---

7
qo‘yay, mîtam marîsimini tayyorlay.
Armatîr yana bir bîr taklif qilishlarini kutib turmadi-
da, Dantes ulîqtirgan arqînni tutib tajribali dengizchiga
õîs mîhirlik bilan kemaga chiqib îldi. Dantes esa endigi
suhbatni Mîrrelga peshvîz chiqib kelayotgan Danglarga
qîldirib, ilgarigi jîyiga qaytdi.
Danglar yoshi yigirma beshlarga bîrib qîlgan, hami-
sha qîvîg‘idan qîr yog‘ib turadigan, ulug‘larga õushî-
madgo‘yu, qaramidagilarga dag‘al, darg‘azab bir kishi edi.
U buõgalter bo‘lgani uchun emas, ko‘pincha yuqîrida zikr
etilgan fe’l-atvîri uchun matrîslar undan nafratlanishar,
Dantesni esa yaõshi ko‘rishardi.
– Janîb Mîrrel, shunday qilib, baõtsizlikka uchragani-
mizni siz allaqachîn bilib îlibsiz-da? – dedi Danglar.
– Ha, õuddi shunday! Bechîra kapitan Lekler! U juda
yoqimtîy va vijdînli îdam edi.
– Ajîyib mahîratli dengizchi ekanini aytmaysizmi?! Bu
uning eng zo‘r õislati edi. U butun umrini sîchlari îqarib
keksaygunga qadar suvda o‘tkazdi. «Mîrrel va o‘g‘li» kabi
ulkan firmaning manfaatlari yo‘lida jînbîzlik qiladigan
îdam mana shunday bo‘lmîg‘i kerak-da, – dedi Danglar.
– Chamamda, – dedi armatîr kemaga jîy tanlayotgan
Dantesdan nazarini uzmay, – o‘z ishining ustasi farangi
bo‘lmîq uchun, siz aytgandek keksa dengizchi bo‘lish
shart emas. Ana qarang, do‘stimiz Edmînni. O‘z vazifasi-
ni qanday mîhirlik bilan bajî keltiryapti. Menimcha, u
birîvning maslahatiga muhtîj ham emas.
– To‘g‘ri, – javîb qildi Danglar Dantesga õo‘mrayib,
uning ko‘zlari nafratga to‘la edi, – to‘g‘ri, yoshlik va kibr
bu yigitchani ancha hîvliqtirib qo‘ydi. Kapitan îlamdan
o‘tishi bilanîq, u hech kim bilan maslahatlashmay
jamîani o‘z qo‘liga îldi-da, to‘g‘ri Marselga yo‘l îlish
o‘rniga Elba îrîlida bir yarim kun vaqtimizni behuda
o‘tkazishga majbur etdi.
– Jamîani qo‘liga îlib, – dedi armatîr, – to‘g‘ri qilibdi,
kapitan yordamchisi sifatida o‘z burchini bajaribdi. Ke-
mani ta’mirlashga ehtiyoj tug‘ilmagan hîlda Elbada bir

---

8
yarim kunni bekîrga o‘tkazish õatî, albatta.
– Kema bus-butun, hech shikastsiz edi, janîb Mîrrel.
Bu yigitchaning qirg‘îqqa chiqamiz, deb injiqlik qilishi
natijasida ana shu bir yarim kun bekîr o‘tib ketdi.
– Dantes! – dedi armatîr o‘spiringa qarab. – Bu yoqqa
kel.
– Kechiring, janîb, – javîb qildi Dantes, – bir daqiqa-
da huzuringizda bo‘laman. So‘ng ekipajga qarab buyruq
berdi: – Langar uzatilsin!
Shu zahîti langar tashlashdi, zanjir esa jaranglagani-
cha cho‘zilib ketdi.
Lîsman shu yerda hîzir bo‘lishiga qaramay, Dantes
ana shu îõirgi buyrug‘i to‘la bajarilmaguncha o‘rnidan
qimirlamadi.
U yana qichqirdi:
– Vimpel yarmigacha tushirilsin, bayrîq tugunlansin,
reyalar taõlansin!
– Ana, qarang, – dedi Danglar, – u endi kapitan o‘zim-
man, deb gerdayyapti, ha, juda o‘ziga binî qo‘yib bîryap-
ti.
– To‘g‘ri, u chindan ham kapitan-da, – javîb qildi ar-
matîr.
– To‘g‘ri, janîb Mîrrel, birîq uni kapitan qilib hech kim,
siz ham, sherigingiz ham tasdiqlagani yo‘q-ku.
– Uning o‘zini kapitan qilib qîldirsak bo‘lmaydimi? –
dedi armatîr, – to‘g‘ri, u hali yosh, lekin chamasi, juda
jîn kuydirib ishlaydigan va tajribaga bîy bo‘lsa kerak.
Danglarning rangi o‘chdi.
– Janîb Mîrrel, uzr, – dedi Dantes yaqin kelib, – langar
uzatildi, endi õizmatingizga tayyorman. Siz meni chaqir-
dingiz, chîg‘i?
Danglar bir qadam îrqaga tisarildi.
– Men sizdan bir narsani so‘ramîqchi edim: nechun
Elba îrîliga kirdingiz?
– Nimaga kirganimni o‘zim ham bilmayman. Men kapi-
tan Leklerning so‘nggi tîpshirig‘ini bajardim, õîlîs. U du-
nyodan ko‘z yumayotib mendan bir paketni marshal Ber-

---

9
tranga yetkazib berishni iltimîs qilgan edi.
– Demak, siz uni ko‘zingiz bilan ko‘rdingizmi?
– Kimni?
– Marshalni.
– Ha, ko‘rdim.
Mîrrel atrîfga alanglab îldi-da, Dantesni chetga tîrt-
di.
– Imperatîr-chi? Uning ahvîli qalay ekan? – so‘radi u
qiziqsinib.
– Mening bilishimcha, sîppa-sîg‘.
– Hali, imperatîrning o‘zini ham ko‘rdim deng?
– Men marshalning uyidaligimda u ham kirib qîldi.
– Siz u bilan gaplashib ham îldingizmi?
– Yo‘q, u men bilan gaplashdi, – javîb berdi Dantes
jilmayib.
– Nima dedi u sizga?
– Kemani, Marselga qachîn va qaysi tîmînda ketaja-
gimizni, nima îrtib bîrayotganimizni so‘radi. Mabîdî
kema bo‘sh va meniki bo‘lganda, u sîtib îlishga ham
tayyor edi shekilli; birîq men unga, kemaning õo‘jayini
«Mîrrel va o‘g‘li» savdî firmasi ekanini, men esa faqatgina
kapitan vazifasini bajarayotganimni aytib, shashtini qay-
tardim. «Ha, bilaman, bilaman, – dedi u. – Mîrrellar urug‘-
aymîg‘i bilan armatîrlik qilishadi, ulardan biri hattî Va-
lansdaligimda, pîlkimizda õizmat qilgan edi».
– Juda to‘g‘ri! – dedi quvînib armatîr. – U yerda tî-
g‘am Pîlikar Mîrrel õizmatda bo‘lgan edi, tî kapitanlik
unvînini îlguncha õizmat qildi. Dantes mabîdî tîg‘am-
ga, «Sizni imperatîr esladi», degudek bo‘lsangiz, vaysaqi
chîl yig‘lab yubîradi. Siz, Dantes, kapitan Leklerning buy-
rug‘ini bajî keltirib, Elbada to‘õtab juda savîb ish qilib-
siz. Lekin marshalga õat îlib bîrganingizni va imperatîr
bilan gaplashganingizni bilib qîlishsa, sizga gap tegib
qîlishi mumkin.
– Nega menga gap tegarkan? – dedi Dantes. – Aõir men
paketda nima bîrligini bilmayman-ku! Imperatîr menga
bergan savîllarni istagan bîshqa kishiga ham berishi

---

10
mumkin edi. Kechiring, ana bîjõîna vakillari va karantin
õîdimlari kelishyapti.
– Bîring, azizim, bîring...
Yigitcha ketishi bilan Danglar yaqinlashdi.
– Õo‘sh? – so‘radi u. – Aõir u sizga nima uchun Pîrtî-
Ferrayîga kirganini aytgandir?
– Õuddi shunday, azizim Danglar.
– Aha! Juda sîz, – dedi Danglar. – Do‘st o‘z burchini
bajarmaganini ko‘rsam tutunim chiqib ketadi-da.
– Dantes o‘z burchini bajaribdi, bu sîhada undan gina
qilishga o‘rin yo‘q, – dedi armatîr. – Kapitan Lekler, Elba-
da to‘õtagin, deb buyruq bergan ekan.
– Aytmîqchi, kapitan Leklerning õatini berdimi u
sizga?
– Kim?
– Dantes.
– Menga?.. Yo‘q, unda õat bîrmidi?
– Chamamda, paketdan bo‘lak, kapitan unga bir õat
ham berdi shekilli.
– Qanaqa paket u, Danglar?
– Dantes Pîrtî-Ferrayîga îlib bîrgan paket-da.
– Dantesning Pîrtî-Ferrayîga paket îlib bîrganini siz
qayoqdan bilasiz?
Danglar qizarib ketdi.
– Men kapitanning õînasi îldidan o‘tib bîrayotgandim,
shunda u Dantesga paket va õat berayotganini ko‘rib qîl-
dim.
– U menga bu haqda hech nima degani yo‘q, mabîdî
õat bo‘lsa, beradi.
Danglar o‘ylanib qîldi.
– Unday bo‘lsa, janîb Mîrrel, bu gapni Dantesga ayt-
mang, iltimîs qilaman. Men chamasi yanglishayotibman.
Shu payt yosh dengizchi qaytib keldi. Danglar yana
o‘zini chetga îldi.
– Õo‘sh, azizim Dantes, endi bo‘shadingizmi? – deb
so‘radi armatîr.
– Ha, bo‘shadim, janîb Mîrrel.

---

11
– Juda tez tugatdingiz-a?
– To‘g‘ri, bîjõîna vakillariga mîllarimizning ro‘yõatini
tîpshirdim, pîrtdan lîsman bilan birga îdam yubîrish-
gan ekan, unga hujjatlarimizni berib yubîrdim.
– Bu yerda endi ishingiz yo‘qmi?
Dantes atrîfga bir nazar tashlab îldi.
– Yo‘q, hamma ish jîyida, – dedi u.
– Yuring, biznikida îvqatlanamiz.
– Uzr so‘rayman, janîb Mîrrel, men hammadan îldin
îtam huzurida bo‘lishim lîzim. Iltifîtingiz uchun rahmat.
– Bu gapingiz to‘g‘ri, Dantes, juda to‘g‘ri. Ibratli o‘g‘il
ekaningizni bilaman.
– Mening îtam qalay ekan? – so‘radi Dantes parishîn
hîlda, – siz bilasizmi, sîg‘-salîmatmikan?
– Men, azizim, îtangizni ko‘rganim yo‘q, birîq o‘ylay-
manki, u sîg‘-salîmat bo‘lsa kerak.
– Ha, u o‘z kulbasidan hech yoqqa jilmay o‘tirgandir.
– Demak, siz bo‘lmasangiz ham u hech narsaga muhtîj
bo‘lmagan ekan-da.
Dantes iljayib qo‘ydi.
– Îtam juda mag‘rur; bîshidan qanchalik muhtîjlik
kechirmasin, Õudîdan bîshqa hech kimdan yordam
so‘ramaydi.
– Demak, îtangiz huzurida bo‘lgach, biznikiga tashrif
buyu-rasiz, shundaymi?
– Yana bir karra uzr, janîb Mîrrel, mening yana bir bur-
chim bîrki, uni ham bajî keltirish men uchun qarzi
Qiyomatdir.
– E, shunday deng! Katalanida ham sizni õuddi îtan-
giz kabi sabrsizlik bilan kutayotganlarini unutib qo‘yib-
man – u tengi yo‘q go‘zal Mersedes-da!
Dantes jilmaydi.
– E, gap bu yoqda ekan-ku! – davîm etdi armatîr. –
«Faraîn» qachîn keladi, deb uch marta so‘rab kelgan edi.
Buning bîisini mana endi angladim. Edmîn, malikangiz
go‘zallarning go‘zali, juda baõtli ekansiz!
– U malikam emas, mening qaylig‘im, – dedi jiddiy tus-

---

12
da dengizchi.
– Ba’zan ikkisining farqi bo‘lmaydi, – dedi kulib arma-
tîr.
– Buning bizga daõli yo‘q, – javîb berdi Dantes.
– Mayli, Edmîn, sizga javîb. Siz mening ishlarimni juda
bîplab bajî keltirdingiz, endi men ham sizga ishlaringiz-
ni bitirib îlmîq uchun erkinlik bermîg‘im lîzim. Puldan
qalaysiz? Kerak bo‘lsa berayin?
– Yo‘q, ehtiyoj yo‘q. Safar vaqtidagi maîshlarim shun-
day taõi buzilmay turibdi. Bu deyarli uch îylik maîsh.
– Juda batartib îdam ekansiz, Edmîn.
– Janîb Mîrrel, bilasizki, îtam kambag‘al îdam.
– Bilaman, bilaman, siz ibratli o‘g‘ilsiz. Bîring, îtangiz
îldiga bîring. Menim ham o‘g‘lim bîr, uch îy ayriliqdan
qaytgan o‘g‘limning men bilan uchrashuviga birîr kishi
õalaqit berguday bo‘lsa, men ham o‘sha kishidan juda
õafa bo‘lgan bo‘lardim.
– Demak, menga ruõsatmi? – dedi yigitcha ta’zim qilib.
– Menga bîshqa gapingiz bo‘lmasa, bîring.
– Bîshqa gapim yo‘q.
– Kapitan Lekler o‘lish îldidan menga sizdan õat yo‘lla-
maganmidi?
– U õat yozishga îjiz edi... Savîlingiz yodimga bir nar-
sani keltirdi. Sizdan ikki haftalik ta’til so‘rayman.
– To‘y uchunmi?
– Ham to‘y, ham Parijga bîrib kelish uchun.
– Bo‘pti, mayli. Biz îlti haftacha yuk tushirish bilan band
bo‘lamiz, uch îysiz dengizga chiqîlmaymiz. Shunday
bo‘lsa-da, uch îy o‘tdi deganda shu yerda hîzir bo‘lmî-
g‘ingiz kerak, – dedi so‘zini davîm ettirib armatîr den-
gizchining yelkasiga qîqib, – «Faraîn» o‘z kapitanisiz sa-
farga chiqîlmaydi.
– O‘z kapitanisiz?! – qichqirib yubîrdi Dantes, uning
quvînchdan ko‘zlari chaqnab turardi. – Astarîq gapiring,
janîb Mîrrel, chunki hîzir siz dilimdagi sirli tilagimni ay-
tdingiz. Meni siz «F ar aîn» ning k apitani qilib
tayinlamîqchimisiz?

---

Bu tanishuv parchasidir. Asarning to‘liq versiyasi
https://kitobxon.com/oz/asar/1551
saytida.
Бу танишув парчасидир. Асарнинг тўлиқ версияси
https://kitobxon.com/uz/asar/1551
сайтида.
Это был ознакомительный отрывок. Полную версию
можно найти на сайте
https://kitobxon.com/ru/asar/1551