Conference Paper

. 
WWW. nanonewsnet. com. 

6.
 

WWW. nano. gov. 
ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА НАНОТЕХНОЛОГИЯ 
Абилфайзиев Ш.Н., Нормуродов А.А., Чориев Ў. Н. 
ТерДУ 
 
Фан ва техниканинг тараққиёти таълим жараёнининг мазмунини ва тузилишини 
такомиллаштиришни талаб этади. ХХ асрда электроника ва зарралар физикаси кенг 
тараққий этган давр бўлса, ХХI аср эса нанотехника ва нанотехнология асри бўлиши 
мумкин.
Фандаги революцион ўзгаришлар жамиятнинг социал, ижтимоий, иқтисодий 
тараққиётига ижобий таъсир этади.
Жумладан таълим жараёни ҳам айниқса унинг мазмунини такомил-лаштиришга 
тўғри келади. Илмий мақолалар китоблар ва матбуот материалларидан маълумки, 
фанда янги йўналиш нанотехнология пайдо бўлмоқда. Шу боисдан нанотехнологияга 
доир материаллардан олий таълим тизимида қандай қилиб, қайси ўринда 
нанотехнология асосларини олий таълим тизимига ўрганишни тадқиқ этиш мақсадида 
ўз фикр ва мулоҳазаларимизни баён этмоқчимиз. 
Бунинг учун энг аввало нанотехнология термини қачон пайдо бўл-ган?. Унинг 
асосий тушунчалари нималардан иборат ва бу янги йўналиш табиий фанлардан 
қайсиларига тегишли, шунингдек, унинг ўзига хос хусусиятлари ва қонуниятлари
тўғрисида фикр юритишимиз лозим.
Нанотехнология йўналиши машҳур америкалик олим Ричард Фейман томонидан 
1959 йили аниқланган. Унинг бу борадаги маърузасида у “Пастга қаранг у ерда жой 
кўп” ёки инглизча “There is plenty of Room at the Bottom”деб атаган.
Ричард Фейманнинг америка физиклари жамиятида сўзлаган бу нутқи 
нанотехнологиянинг келиб чиқишига келажакдаги ривожланишига туртки бўлди.
Нанотехнология асосида бир хил механик шарларни танлаб олиб, уларни кетма 
кет 
жойлаштирилса, 
ёки 
аралаштирилса, 
нанотехнология-нинг 
дастлабки
“ғиштчалари” пайдо бўлади. Бу ғиштчалар атомлар ва молекулалардан ташкил топган.
Ғиштчалардан ҳар хил шакл ясаш учун монипулятордан фойдаланишга тўғри келади.
Монипулятор нанотехноло-гиянинг етакчи тушунчаларидан ҳисобланади. Унинг 
моҳияти қуйидагича: Шундай қурилма ёки механизм яратиш керакки, бу мослама 
орқали бирор объектнинг дастлабкисига нисбатан кичикроқ нусхасини ва янада 
кичикроқ нусхасини олиш имкониятини берсин. Бунда кичрайиш масштаби бир атом 
ўлчамига тенг бўлсин. Бундай жараённи бажарадиган механизмга қўшимча ўзгаришлар 
киритиб гравитацион кучлар, микро оламда таъсир этадиган молекулалараро кучлар, 
[микрооламда таъсир этадиган молекулалар] шунингдек Ван-дер Валс кучларидан 
холос бўлган бўлсин. Кейинги босқичда танланган механизм айрим ажратиб олинган 
атомлар воситасида ҳам нусха яратадиган бўлсин. Бундай нусхалар чексиз давом этиши 

---

Техник ва технологик фанлар со
ҳ
аларининг инновацион масалалари. ТДТУ ТФ 2020 
293 
мумкин. Бундай нусхаларнинг яратиш вақти ҳам жуда кичик. Бу машина наноробот деб 
аталади.
Бунинг учун молекулалар миқдори ва энергияни аниқлаб, зарур бўлган 
предметни ясаш учун дастур тузишга тўғри келади. Атомлардан ташкил топган робот 
машинасини Фейнман манипулятор ёрдамида бажаришини тавсия этган.