Conference Paper

Фойдаланилган адабиётлар: 
1. Ўзбекистон Республикаси Президентининг қарори: Ёғ-мой тармоғини янада 
ривожлантириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар ва соҳани бошқаришда бозор 
механизмларини жорий этиш тўғрисида Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш. 
МИРЗИЁЕВ Тошкент ш., 2019 йил 16 январь, ПҚ-4118-сон. 
2. С.Собиров, О.Эргашeв, Ф.Хошимов Махаллий каолин асосида олинган сорбeнтнинг 
ўсимлик мойини оқлашда қўланилиши/ Наманган мухандислик-технолгия инстиути 
илмий- техникавий журнали 2016-1-сон 106 бет 
3. J.X.Xasanov S.Sh.Ismatov D.X.Bozorov Buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi 
instituti «Yog` va moylar texnologiyasi» kafedrasi «yog`larni qayta ishlash texnologiyasi» 
o`quv fanidan tajriba mashg`ulotlarini bajarish bo`yicha uslubiy ko`rsatma Buxoro – 2007 yil 
36 b 
ЗАРАФШОН ВА ТОВОҚСОЙ МАХАЛЛИЙ КАОЛИН МИНЕРАЛИНИ 
АКТИВЛАШ ОРҚАЛИ ЎСИМЛИК МОЙИДА (ПАХТА МОЙИ) 
ҚЎЛЛАНИЛИШИ 
Собиров С.М., Усмонова З.Т., Милиев А.Н. 
Наманган мухандислик-технолгия институти 
 
Соғлом рақобат муҳитини ривожлантириш ва кенг турдаги ёғ-мой маҳсулотлари 
ишлаб чиқарилишини кенгайтириш учун қулай шарт-шароитлар яратиш, мазкур 
тармоқдаги мавжуд тизимли муаммоларга барҳам бериш бозорни сифатли, хавфсиз, 
арзон озиқ-овқат маҳсулотлари билан тўлдириш ва бутун мамлакат озиқ-овқат 
хавфсизлигини таъминлашнинг энг муҳим шарти ҳисобланади. [1] 
Республикамиз ёғ-мой саноатининг асосий вазифаси халқ хўжалигига экологик 
тоза, рақобатбардош, юқори сифатли маҳсулотлар ишлаб чиқаришдан иборат. Ўсимлик 
мойлари таркиби ва хусусияти билан бир-биридан фарқ қилувчи ҳар хил рангли 
моддалар бўлади, улардан ташқари асосий гуруҳини каротиноидлар ва хлорофиллар, 
хамда пахта мойида булардан ташқари эса госсипол ва унинг хосилалари ташкил этади. 
Мойларни оқлаш технологиясининг асосий мақсади ранг берувчи моддалардан тозалаш 
[2]. 
Товоқсой каолин минералини активлиги, ва ўзгаришини кислотли ишлов 
беришга боғлиқлигини ўрганиш. (1кг каолинитга қўшиладиган констентрацияси 10 % 
бўлган сулфат кислота эритмаси тайёрлаш учун (250/0.1) 2500 мл кислота эритмаси 
зарур бўлади. Бунинг учун керак бўладиган 98% ли сулфат кислотани оғирлиги (2500 х 
1.049 х 10/98) 268 граммни, ҳажми эса (268/1.841) 146 мл ни, сув ҳажми эса (2500 - 146) 
2354 мл ни ташкил қилади.) Қуйидаги 1-жадвалда Зарафшон ва Товоқсой каолини 
Аралаштириш вақти, минут 
15 
30 
45 
60 
90 
Ранглилиги, қизил бирликда 
8,9 
8,5 
8,6 
8,9 
9,1 

---

Техник ва технологик фанлар со
ҳ
аларининг инновацион масалалари. ТДТУ ТФ 2020 
166 
кислотали активлаштириш ёрдамида олинган адсорбентни адсорбсион қобилияти 
дастлабки ранглилиги 9 қизил бирликга тенг бўлган пахта мойида текшириш 
натижалари келтирилган. 
Кислотали активлаштиришни Зарафшон ва Товоқсой каолини адсорбсион 
хусусиятига таъсири 
Текширишлар натижасида № 0056 (10000 теш/см ) элакдаги қолдиқ 0,5-25 % бўлгунча 
эланган намуналар нисбатан юқори оқлаш хусусиятини намоён қилиши кузатилди. 
Шунингдек ушбу намуналарда адсорбент ва пахта мойини белгиланган 100
0
C 
температурада аралаштириш вақтини дастлабки ранглилиги 9 қизил бирликга тенг 
бўлган пахта ёғини оқлаш жараёнига таъсири ўрганилди. Олинган натижалар қуйидаги 
2-жадвалга келтирилган.
 
Кислота ёрдамида активлаштирилган Зарафшон ва Товоқсой каолини пахта мойини 
оқлаш даражасига аралаштириш вақтини таъсири 

2-жадвал 
Зарафшон ва Товоқсой каолин минералини кислотали активлаштириш ёрдамида 
олинган тажриба адсорбентини адсорбцион қобилияти Покистон ва Германия 
адсорбентларига яқин эканлиги қайд қилинди. Юқоридагилардан хулоса қилиб шуни 
айтиш мумкинки, олиб борилган илмий тадқиқотлар натижасида Зарафшон ва 
Товоқсой каолини кислотали исшлов бериш, сўнгра мақбул параметрларда қуритиш 
олинган адсорбентни чет элдан импорт қилинаётган юқори сифатли адсорбентлар 
ўрнини босувчи арзон адсорбент олишга эришилди. Шунингдек тадқиқотлар 
натижасида мазкур тажриба адсорбенти Республикамиздаги кўпчилик ёғ-мой 
корхоналарида ишлатилаётган Покистоннинг “GOLDEN” маркали ва Германиянинг 
«TONSIL» сериясидаги адсорбентлари ўрнини босиши мумкинлиги аниқланди.