Referat mavzu: fors tilida fe’lning shart-istak mayli

---

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI 
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI 
TOSHKENT DAVLAT SHARQSHUNOSLIK INSTITUTI 
 
 
 
REFERAT 
MAVZU: 
FORS TILIDA FE’LNING SHART-ISTAK 
MAYLI 
Referatda fors tili grammatikasida shart-istak mayli, uning turlari va qo‟llanish 
holatlari, Eron va O„zbek tilshunoslarining fors tilidagi shart-istak mayli to„grisidagi 
qarashlari tahlil qilingan, ko„plab misollar ko‟rib chiqilgan va bir nechta misollar 
keltirib o„tilgan. 
 
 
 
 
 
 
 
BAJARDI: Rahmatov Xudoyor 
 
 
 
 
TOSHKENT - 2014 

---

MAVZU: FORS TILIDA SHART-ISTAK MAYLI 
 
REJA
KIRISH 
I. MAYL KATEGORIYASI 
1.1
Fors tilida fe‟lning shart-istak mayli: 
a) hozirgi-kelasi zamon shart-istak mayli 
b) o„tgan zamon shart-istak mayli 
II. FORS TILIDA HOZIRGI VA O‘TGAN ZAMON SHART-ISTAK 
MAYLINING ISHLATILISH HOLATLARI 
2.1 
Hozirgi-kelasi zamon shart-istak maylining ishlatilish holatlari 
2.1.1 Orzu-istak bildirgan sodda gaplarda 
2.1.2 Modal fe‟llar va modal so„zlardan so„ng 
2.1.3 Maqsad ergash gapda 
2.1.4 To„ldiruvchi ergash gapda 
2.1.5 Shart ergash gaplarda 
2.2. 
O„tgan zamon shart-istak maylining ishlatilish holatlari 
XULOSA 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI 

---

KIRISH 
O„zbekistonda fors tili va adabiyotiga qiziqish ko„p asrlik tarixga ega. Markaziy 
Osiyoda so„nggi ming yillik davomida turkiy, fors, arab tillaridagi bir-biri bilan 
chambarchas bog„liq mushtarak madaniyat vujudga kelgan. Bizning o„tmish 
madaniyatimiz va ma‟naviy merosimizni o„rganishda fors tilining ahamiyati 
beqiyosdir. Chunki o„tmish allomalar Abu Rayhon Beruniy, Ibn Sino, al-Xorazmiy, 
buyuk shoirlar Amir Xusrav Dehlaviy, Alisher Navoiy, Bedil, Fuzuliyning bir qator 
asarlari fors tilida yozilgan. Shuningdek, ularning turkiy (o„zbek) tilda bitilgan 
asarlarida fors-arab tilidan o„zlashgan mushtarak so„zlar anchagina.
Mana shu haqiqatlarni nazarda tutib, yurtboshimiz I. Karimov o„z nutqlarida 
shunday deb ta‟kidlaydilar: “Hozirgi paytda xorijiy tillarni o„rganish va o„rgatishga 
yurtimizda katta ahamiyat berilmoqda. ...Bugun jahon hamjamiyatidan o„ziga 
munosib o„rin egallashga intilayotgan mamlakatimiz uchun, chet ellik sheriklarimiz 
bilan hamjihatlikda, hamkorlikda o„z buyuk kelajagini qurayotgan xalqimiz uchun 
xorijiy tillarni mukammal bilishning ahamiyatini baholashning hojati yo„qdir”.
Darhaqiqat, nazariy bilimlarni chuqur egallamasdan turib “xorijiy tillarni 
mukammal bilish”ning imkoni yo„q. Bugungi kunda eron tilshunosligida dolzarb 
muammolarni o„rganish bo„yicha salmoqli yutuqlar qo„lga kiritilgan va izlanishlar 
davom etmoqda. Fors tilining nazariy masalalari, xususan, grammatika nazariyasi 
XX asrning 50-yillarigacha arab grammatikasi ta‟sirida bo„lib, sinkretik holatda edi. 
Til bilan adabiyot tadqiqot obyekti sifatida bir-biridan ajratilmagan holda tadqiq 
etilar edi. Bu davrgacha bo„lgan til bo„yicha tadqiqotlar poetikaga bag„ishlangan ilmi 
badi‟, ilmi bayon, ilmi ma‟oniy va, shuningdek, izohli lug„atlarning kirish qismida 
uchraydi. Fors tili grammatikasi XXI asrning ikkinchi yarmidan boshlab Abulazim 
Qariyb, Malik ush-shuaro Bahor, Badi‟uzzamon Fo„ruzonfar, Jalol Humoiy, Rashid 
Yosamiylar birgalikda tuzgan “یطراف نابس رُتطد” va keyinchalik Parviz Notel 
Xonlariy, Xayyompur, Hasan Anzaliy, Husayn Ajamiy, Hasan Anvariy va Hasan 
Ahmadi Giviy hamda bir qator boshqa mualliflarning “رُتطد” larida shakllandi. 
So„nggi yillarda chop etilgan grammatikalarda, ayniqsa, Hasan Anvariy va Hasan 
Ahmadi Giviyning “نابس رُتطد یطراف” asarida Yevropa grammatikasining ta‟siri 

---

seziladi. Bu grammatik asarda til sistemasi yaxlit bir sistema deb qaralib, uning turli 
strukturalari va grammatik kategoriyalari fors adabiy tilining hozirgi holatidan kelib 
chiqib tahlil qilingan.
Biz bu referatda fors tili grammatikasida shart-istak mayli, uning turlari va 
qo„llanish holatlarini ko„rib chiqdik. Tadqiqotimiz davomida bir nechta misollarni 
keltirib o„tdik.