Angliyaning eng yangi iqtisodiy tarixi (XX asr)

Asosiy savollar
14.1.
 
Birinchi jahon urushining iqtisodiy oqibatlari 
14.2.
 
Fashistik Germaniya iqtisodiyoti 
14.3.
 
GFR iqtisodiy mojizasi va uning sabablari 
14.4.
 
Korporatsiyalar, moliyaviy guruhlar va ularni davlat tomonidan tartibga solinishi. 
14.5.
Ikki jahon urushlari oralig'ida Fransiya iqtisodiyoti 
14.6.
Ikkinchi jahon urushidan so'ng Fransiya iqtisodiy rivojlanishi 
14.7.
Fransiyada korporatsiyalar va moliyaviy kapitalning xususiyatlari 
14.8.
Mulkni davlat tasarrufiga o'tkazish va xo'jalikni davlat tomonidan tartibga solish. 
Birinchi jahon urushining iqtisodiy oqibatlari
 
Birinchi jahon urushi Germaniya uchun boshqa kapitalistik mam- lakatlarga nisbatan 
mashaqqatliroq kechgandi. Bu yerda sanoat ishlab chiqarishi 2 barobar qisqardi, g'oliblar barcha 
mustamlaka- larni tortib olishdi, Elzas va Lotaringiya imperiya yerlari qaytadan Fransiyaning 
tarkibiga qo'shildi. Ba'zi hisob-kitoblarga ko'ra ushbu yo'qotishlar natijasida Germaniya milliy 
boyligi ikki marotaba ka- maydi. Lekin eng og'ir salbiy natija bu g'olib mamlakatlar tomonidan 
qo'yilgan reparatsiya
1
hisoblanadi, uning hajmi 132 mlrd.oltin markani tashkil etardi. Qisqa 
muddat ichida urushdan vayronaga aylangan Germaniya uchun ushbu mablag'ni to'lash imkoni 
yo'q edi. Reparatsion summani qoplash maqsadida g'olib mamlakatlar tomonidan Germaniyadan 
barcha qimmatbaho narsalar olib chiqib ketildi, 1923 yilda franko-belgiya qo'shinlari 
Germaniyaning 90% ko'miri va 50% metallini beruvchi Rur viloyatini bosib oldi va hech qanday 
to'siqlarsiz ushbu xom ashyolar olib chiqib keta boshlandi. 
Jami Germaniya reparatsiyalar hisobiga taxminan 20 mlrd. marka to'ladi. 
Reparatsiylarning asosiy og'irligi urushdan keyingi birinchi yillarga to'g'ri kelib, bunda Germaniya 
sanoatining yarmi vayronaga aylangan, kapital yetishmasdi, g'olib mamlakatlar esa to'lovlarni 
talab qilishardi. Avvaliga Germaniyadan barcha oltin olib chiqildi, so'ngra reparatsiyalar hisobiga 
ko'mir, sigirlar, parovozlar olib chiqib ketildi. Natijada markaning kursi pasayib ketdi. Mam-
lakatda kuchli inflyasiya yuz berdi. 
Fashistik Germaniya iqtisodiyoti
 
Germaniyada fashizm, boshqa mamlakatlardagi kabi, may- daburjua siyosiy harakati 
sifatida vujudga keldi. Bu uncha boy bo'lmagan, o'qimishli bo'lmagan, iqtisodiy rivojlanish 
natijasida jamiyatda o'z o'rnini yo'qotib borayotgan va albatta bundan no- rozi odamlar edi. 
Fashistik partiyaning shturm otryadlari mayda burjuaziya vakillaridan iborat edi. Gitler tomonidan 
e'lon qilingan shiorlar maydaburjuacha edi. U kapitalistik monopoliyalarni yo'q qilishni, 
xonavayron bo'layotgan hunarmandlar va mayda savdogarlarni himoya qilishni, ular uchun arzon 
kreditlar berishni va'da berdi. Shovinistik targ'ibot ham mayda burjuaziyaga qara- tilgan edi, 
chunki ular birinchi jahon urushi natijasida inflyasiya va reparatsiyalar natijasida eng katta talofat 
ko'rgan qatlam edi. Germaniya aholisining ushbu qatlamini ommaviy xonavayron bo'lishi ularni 
faollashtirdi va Gitler partiyasini kuchaytirdi. Gitler ortidan ishchilarning bir qismi ham ergashdi 
- uning partiyasi milliy-sot- sial ishchi partiyasi deb nomlanar ediku. Albatta, birinchi navbat- da 
bular ishsiz qolganlar edi. 
GFR iqtisodiy mo'jizasi va uning sabablari
 
GFRning ikkinchi jahon urushigacha bo'lgan sanoat ishlab chiqarish darajasiga erishish 
boshqa Yevropa mamlakatlariniki- dan kechroq (1951 yilda) yuz berdi. Bunga faqatgina harbiy 
1
reparatsiya - urushda ko'rilgan zararlarni qoplash uchun yengilgan va urush chiqishiga sabab bo'lgan davlat tomonidan enggan 
davlatga to'lanadigan tovon. 

---

- 3 - 
vay- ronagarchiliklar sababchi emasdi. Mamlakatda harbiy sanoatni tugatish, monopoliyalarni 
parchalash bo'yicha islohotlar va Ger- maniyaga qo'yilgan reparatsiya iqtisodiyotni tiklanishini 
sekin- lashtirardi. 
Ammo shundan so'ng GFR sanoati jadal rivojlana boshladi. 
1950-
1966 yy.da sanoat ishlab chiqarishining o'rtacha yillik o'sish sur'atlari 9,2%ni 
tashkil etdi. 1948 yildan 1990 yilgacha bo'lgan davrda GFRda sanoat ishlab chiqarishi 12 marotaba 
o'sdi, boshqa rivojlangan kapitalistik mamlakatlarda ushbu ko'rsatkich 5,7 ma- rotabaga teng edi. 
GFRda rivojlangan kapitalistik mamlakatlar sanoat mahsulotlarining 9% ishlab chiqarilar edi. 
Korporatsiyalar, moliyaviy guruhlar va ularni davlat tomonidan tartibga solinishi.
 
Urush tugagandan so'ng Potsdam konferensiyasida Gitler qaramog'ida bo'lgan 
monopoliyalarni yopilishi to'g'risida qaror qabul qilingan edi. G'arbiy Germaniyada ushbu qaror 
monopoliyalarni parchalab tashlash ko'rinishida amalga oshirildi: ulkan trest bir qator mustaqil 
kompaniyalarga bo'lindi. "Po'lat trest" 10
qismga bo'lindi, Krupp konserni 7 qismga bo'lindi. Lekin, ma'lum bir vaqt 
o'tgandan so'ng, ularni bir-biriga qo'shilib ketishiga hech narsa to'siqlik qilmadi. Hozirgi vaqtda yirik nemis korporatsiyalari ro'yxatida 
aynan shu kompaniyalar o'rin olgan.
XX asr 80-yy. boshiga kelib dunyoning 10 ta eng yirik banklari ichida birorta german banki 
yo'q edi. Dunyoning 20 ta yirik sanoat korporatsiyalari ichida bitta german kompaniyasi "Simens" 
bor edi, u ham bo'lsa deyarli oxirgi o'rinda edi. 
80-yy.da GFR iqtisodiyotida bir necha moliya guruhlari us- tunlik qilardi. Ulardan eng 
yiriklari "Nemis banki" va "Simens" elektrotexnik kompaniyasi boshqaradigan moliya-sanoat 
guruhi mamlakatning 1/3 qism aksioner kapitalini nazorat qilar edi. Uning tarkibiga shu paytgacha 
mustaqil guruh bo'lgan "Tissen" kor- poratsiyasi, avval Drezden banki guruhiga kirgan AEG, 
"Daymler- bens"lar kirdi. Guruh qora metallurgiya, elektrotexnika, avtomo- bilsozlik tarmog'i 
korxonalarini nazorat qilardi.