Maktabgacha tarbiya yoshi davrida guruhiy psixokorreksion ishlarni tashkil qilish

Bolaning maktabga moslashishi, kichik maktab yoshining psixologik muammolari 
va ular bilan olib boriladigan korreksion ishlari xakida. Birinchi marta maktabda kadam 
kuyadigan birinchi sinf ukuvchilarinng maktabga borganda maktab talablariga sharoitlariga 
moslashish uchun ma’lum vakt kerak buladi. Amalda moslashish vakti xamma bolalarda xam bir 
xilda samarali utmasligi mumkin. Bolaning maktabda moslashishdagi kiyinchiliklar fakat ota - 
onalar arzlardigina emas, balki ukituvchilarning ukuvchilarga beraetgan xarakteristikalarida 
xam kayd etilmokda. Masalan, ota onalar bolaning maktabga borishi , uy vazifasini bjarishni 
xoxlamaetganini, uning tutkish bermasligi, juda asabiy bulib kolganini aytishsa, ukituvchilar bu
bolalarning darsda dikkatsizligida tartibsizligida, tingdoshlari bilan tez-tez aytishib kolishlariga 
e’tibor berishmokda. Bunday bolalarda asabiy ruxiy buzilish, psixik rivojlanishda orkada kolish 
vujudga keladi. Bolalar maktabda ukishga kanchalik tayyor bulmasalar, maktabda moslashish 
davri shunchalik kiyin va uzok utadi. Psixologlar bolaning maktabda ukishga tayyor 
deganlarida uning jismoniy, psixologik va shaxsiy tayyorgarligini nazarda tutadilar. Ukishning 
dastlabki oylarida maktab psixologiyasining birinchi sinf ukuvchilari bilan, olib boradigan 
asosiy ishlari kuyidagilardan iborat. 
a) maktabga moslashishga kiynalaetgan bolalarni aniklash; 

---

32
b) bu bolalarda psixologik yerdam kursatish. 
Bu vazifani bajarish uchun bolani maktabga moslashishdagi kiyinchilik kursakichlarini 
aniklash lozim. Kursatkichlar kuyidagicha bulishi mumkin; 
1) Ukuv materialini uzlashtirishda; 
2) Ukituvchi talablarini bajarishda kiynalish, ukuv vazifalarini bajarishda ixtieriylik 
xususiyatlari xarakat aktivligining uzgarishi , bolaning emmotsional xususiyatlari , ukishga , 
maktab xaetiga kizikishlari, ukituvchi va tengdoshlari bilan mulokotga irishishlaridagi 
kiyinchiliklaridir.
Bolani xar tomonlama psixologik tyoshirib, keyin u bilan olib boriladigan tuzatish 
ishlarini kursatishi mumkin. Maktablarda " Moslashish " sinflarning ochilishi bu muammoni xal 
qilishga oz bulsada imkon beradi. Psixolog tuzatish metodlarini rejalashtiraetganda bolani 
maktabga moslashishga ijobiy ta’sir etadigan faktorlarni ya’ni ukuvchini uzini tugri baxolashi 
oilada tugri tarbiyalanishi oiladagi kelishmovchiliklarning bartaraf etilishi , tengdoshlar orasida 
bolani xurmat kozonishi hisobga olish lozim. Maktab psixologining uzlashtira olmovchi 
boshlangich sinf ukuvchilari bilan olib boradigan ishlari. Uning faoliyatidagi amaliy yunalishi
tashkil etiladi. Psixolog bunday ukuvchitlar bilan olib boradigan ishining asosiy yunalishlari
xakida gapirishdan oldin uzlashtira olmaslik sabablarini kurib chikamiz. Maktabgacha yesh 
davrdan maktab yoshi davriga utish ancha kiyin kechadigan davrdir. Yetti yeshdagi kiyinchilik 
bu shunday keskin burulish yoshini unda maktab yoshining barcha davrlari uz ifodasini topadi. 
Odatda maktabda borish bilan boglik bulgan kiyinchiliklar va muammolar kuyidagilardan 
iborat. 
Yangi ukuv tartibi bilan boglik bulgan kiyinchiliklar. 
1.Bunday kiyinchilik kuprok maktabgacha tarbiya muassasalariga bormagan bolalar uchun 
xosdir. 
2.Bolaning sinf jamoasiga moslashuvdagi kiyinchilik. 
Bu xolat bolalar jamoalariga yetarli darajada ishtirok etmaganlarida kuprok uchraydi. 
3. Ukituvchi bilan ukuvchi munosabatlarida yuzaga keladigan kiyinchiliklar. 
4. Bolaning oilaviy sharoiti uzgarishi bilan boglik bulgan kiynchiliklar. 
Bu kiyinchiliklar bola rivojlanishning yangi ijtimoiy sharoitlarida asta - sekin uz ifodasini 
topadi. Psixologlar maktabdan psixogen buzilishi bolalar sinfda ukishdagi kiyinchiliklarning 
asosiy xususiyatlaridan biri deb kursatadilar. 
( Ruxiy omillar) ta’siri ostida kelib chikadigan kasallik psixogen kasalligidir. Mazkur 
kasallik bolaning maktabda , oilada ob’ektiv va sub’ektiv mavkeining buzilishida ta’lim tarbiya 
jaraenining kiyinlashuvi xamda uning shaxsda psixogenning tarkib topishida namoen buladi.
Ta’limdagi kiyinchiliklarning aloxida olingan sabablaridan kelib chiqib ularni taxlil qilish "
Uddalanilmaetgan" materiallarni masalan, yezuv yeki ukishni bosh asos kilib olish keyin esa 

---

33
ularni keltirib chikaraetgan omillarni kurib chiqish mumkin. Asosiy murakkablik shundaki, bir 
xil kiyinchilik ning sababi turli iboralarda turlicha bulishi mumkin. Bolaga yendashishning eng 
maqsadga muvofiq yuli bu ta’limning turli boskichlarda ruy beruvchi kiyinchiliklarda bolaning 
funksional 
xolatini 
va 
rivojlanishning 
shaxsiy 
xususiyatlarini 
hisobga 
olishdan 
iboratdir.Ukituvchi bolalarda uchraydigan xar kanday kiyinchilikni uning uzlashtirishi bilan
boglaydi. Bunda bolani baxolash odatdagidek uziga xos shaklda buladi, a’lochi demak, yaxshi 
ukuvchi , olsa yomon ukuvchi. Mazkur shaklda xos choralar kurilgan. Masalan,maktabda 
yomon uzlashtirgan ukuvchining ota - onasi chakirtiriladi,gazablangan ukituvchi ularga uz 
farzandlariga yomon karaetganliklarini , yomon tarbiya beraetganliklarini ular bilan kam 
shugullanaetganliklarini aytib noliydi. Yana xam achinarlisi ukituvchi sinf oldida yukori ovoz 
bilan bolani sukadi va kamsitadi. Kupchilik xatoni eng tajribali ukituvchilar xam 
uzlashtirmasligi sababini ukuvchining dangasaligi, noshudligi, tarbiyasizligi bilan baxolashga 
urinadilar. Ukituvachi uzlashtirmaslikning xakikiy sabablari tugrisida kamdan kam uylaydi va 
tabiiyki, uni bartaraf qilishning uziga xos chora tadbirlarini izlaydi. Shuning uchun kuyida 
maktab psixologining boshlangich sinf ukuvchilari bilan amalga oshirish mumkin bulgan
psixologik tuzatish ishlarininng ayrim jixatlarini kurib chikamiz. Misol tarikasida 
Ye.L.Yakovlevaning tomonidan taklif etilgan tuzatish dasturini xavola kilamiz. Yezilgan 
suzlarni taxlil qilish, ulardagi xarflarni kurish uchun bolalarga dikkat qilish uyinlari taklif 
kilinadi. Bu uyin asosida siinash, tuzatish testi yetadi. Buning uchun katta shrift xarflarida 
bosilgan eski ertak kitoblari olinadi. Bolalarga 5 min davomida uchragan a xarfini chizish taklif 
etiladi. Bunda bola 4 va undan ortik a xarfini koldirsa yutkazadilar, agar kam koldirsa 
yutadilar degan shart kuyiladi. Yutganlar ragbatlantiriladi. Uyin xar kuni uynagan ma’kul, 
yutuklar natijasi esa, bir xa ftada bir marta e’lon kilinadi va golib takdirlanadi. TOpshirkni bir-
biriga kushni bolalarning uzlari tekshiradilar. Chunki bu yeshdagi bolalar uz ishlaridan kura 
uzgalar ishiga juda kizikadilar. Shunga kura ular sezmay koldirgan xatolarga kura ularning bir 
necha minut davomida dikkat e’tiborlarini tuplagan xolatlari juda ahamiyatlidir. Najalar taxlili 
shuni kursatadiki,-4 xaftadan sung ukituvchining " Dikkat -e’tiborli bul" degan shiori bolalarda
dikkatning tuplanishiga xizmat kiladi. Uymin bilan bir vaktda bolada ona tili darsligidan ukish 
kursatmasi beriladi. Bu usul Bilan suz kanday yeziladi va kanday uqilishi xakida kiesiy 
tushunchaga ega buladi. Xammamiz bilamizki, ijodiy fikrlash kobiliyatini rivojlantiruvchi, 
dikkatni rivojlanishiga doir mashgulotlar bulib ular ukuvchilarning uziga xos xususiyatlarini
ya’ni ularni dikkat-e’tiborli bulishga , bilimlarni mustaxkamlashga va barcha topshiriklarni 
bajarishga urgatadi. U mashgulotlar kuyidagilar. "Aylanalar", " Kvadratlar" , "Uchburchaklar" 
anik lekin kutilmagan uyini , sabablar tizimini tuzish", " Muammoni izlashda ziyraklik va 
xokazolar". Masalan, aylanalar mashguloti. Mashgulot maqsadi : ukuvchilarda ijodiy 
tafakkurning tezligi , uzgaruvchanligi va uziga xosligini shakllantirishdir. Mashgulot uchun 

---

34
zarur material ok kogoz, kalam ukuvchilarga kuyiladigan talab ya’ni beriladigan topshirik 
kuyidagicha: kuyningizdagi kogozning kismiga ismi - sharifinngiz sinfingizni yezing. Sizning 
vazifangiz kogozga aylanalar chizib ularning chiga iloji boricha kuprok rasmlar chizishdan 
iborat. Bunda chizgan rasmingizning tagiga nomini yezib kuying. Ukuvchilar topshirik bilan 
tanishtirilgandan sung, mashgulotni olib boruvchi doskada bir ikkita aylanani chizib ularni ichiga 
rasm chizadi va tagida nomini yezib kursatadilar. Masalan: olma, soat, 
mashina. Sungra bolalar topshirikni bajarishga kirishadilar va olingan natijalar kayta 
ishlanadi. 

---

35