Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

49 
3. Корхона бир қанча фаолият билан шуғулланганда 
зарарсизлик нуқтасини аниқлаш усули
Кўтарилган масала тушунарли бўлиши учун корхонанинг 
битта маҳсулот бўйича фаолият кўрсатган ҳолдаги аҳволи таҳлил 
қилинди. Амалиётда корхоналар ўз фаолияти жараёнида бир 
вақтнинг ўзида бир қанча товарларни ишлаб чиқариб сотиш билан 
ҳам шуғулланиши мумкин. Бу ҳолда корхонанинг зарарсиз ишлаш 
даражаси барча товарларни ишлаб чиқариб сотиш билан боғлиқ 
фаолият натижаси бўйича аниқланади. Бу ҳолда қуйидаги 
формуладан фойдаланишни тавсия қиламиз:
n 
Д
mН
 = 

 (Д
i
 - М
ўзi
 ) -М
ўмi
(4.) 
i=1 
Бунда Д
i
 - i - товар бўйича олинадиган даромад; 
М
ўзi
 - i - товарни ишлаб чиқариб сотиш учун
кетадиган ўзгарувчи харажат; 
Мўм - барча доимий ўзгармас харажатларнинг
ҳақиқий миқдори; 
i - товар гуруҳи тартиб сони (i = 1,n) 
n - ишлаб чиқарилиб сотиладиган товар
гуруҳининг умумий сони. 
Амалиётда ҳар бир товар бўйича даромадларни ва 
харажатларни ҳисоблаш қийин. Шу туфайли даромад ва 
харажатлар умумий сўммасидан фойдаланилади. 
У ҳолда молиявий натижани (Ф) ҳисоблаш йўли анча 
соддалаштирилади ва қуйидаги формуладан фойдаланиш тавсия 
қилинади: 
Мўм . У
Z
 
Ф = Д - (-------------------- + М
ўмi
) (5.) 
100 
Бунда Д - йилнинг t - чорагида олинган даромаднинг
ҳақиқий сўммаси; 
Мум - ўзгармас харажатларнинг йиллик сўммаси; 
Уz - ўзгармас харажатларнинг t - чоракдаги улуши; 
М
ўмt
 - ўзгарувчи харажатларнинг t - чоракдаги
ҳақиқий сўммаси.

---

50 
Ушбу формулалардан амалиётда фойдаланиш учун қуйидаги 
амалий маълумотларни қўллаймиз. Бунда ҳақиқий ўзгармас йиллик 
харажатларни 15200,0 минг сўм миқдорида қабул қиламиз. Уни 
шартли равишда тўрт чоракка тенг 25 % - дан бўламиз. У ҳолда 
молиявий натижа қуйидагича бўлади (1-жадвал).