Toshkent Moliya instituti Iqtisodiyot nazariyasi fanidan mustaqil ish. Mavzu : Ishlab chiqarish kuchlari va ishlab chiqarish munosabatlari

---

 
Toshkent Moliya instituti 
 
Iqtisodiyot nazariyasi fanidan mustaqil ish. 
Mavzu : Ishlab chiqarish kuchlari va ishlab chiqarish munosabatlari
 
 
Bajardi : Mirzayeva Sevaraxon Ravshanovna 
SBXA – 94/21 gurux talabasi 
Toshkent 2022 
 
 

---

Reja: 
1.
Marksga ko'ra kontseptsiya 
2.
Ishlab chiqarishning ishlab chiqarish kuchlari va vositalari 
3.
Ishlab chiqaruvchi kuchlar va unumdorlik 
4.
Kapital va buzg'unchi kuchlar 
5.
3 asosiy ishlab chiqarish kuchlari 
6.
Ishlab chiqarish munosabatlari 
7.
Ijtimoiy jarayon 
8.
Adabiyotlar 

---

Ishlab chiqaruvchi kuchlar
, unum beruvchi kuchlar — ijtimoiy ishlab 
chiqarishda band boʻlgan i.ch. vositalari va kishilar majmui; ijtimoiy i.ch. jarayonida 
inson bilan tabiat oʻrtasidagi "modda almashuvi"ni amalga oshiradigan subʼyektiv 
(odam) va ashyoviy unsurlar tizimi. I.ch.k. insonning tabiatga foal munosabatini 
ifoda etadi va bu munosabat mazmunini tabiat boyliklarini moddiy va maʼnaviy 
oʻzlashtirish hamda rivojlantirish tashkil etadi. Oʻzlashtirish davomida insonning 
tirikchilik, hayot sharoitlari — moddiy boyliklar yara-tiladi, ayni paytda uning oʻzi 
ham kamol topib, rivojlanib boradi. I.ch.k. ning moddiy unsurlari ishlab chiqarish 
vositalari va isteʼmol vositalaridan iborat. I.ch. vositalari insonning tabiatga taʼsir 
koʻrsatishiga xizmat qiladigan mehnat vositalari va inson mehnati yoʻnaltirilgan 
mehnat pred-metlardan iborat. Mehnat vositalarining eng muhim va takom 
illashadigan, tez oʻzgaradigan tarkibiy qismi — mehnat qurollari (mashinalar, 
mexanizmlar, asboblar va b.) hisoblanadi. Shu sababli I.ch.k. oʻzgarishi mehnat 
qurollarining oʻzgarishidan boshlanadi. I.ch. binolari, yoʻllar, kanallar, energetika 
tarmogʻi, aloqa vositalari, quvur transporta, turli sigʻimli sisternalar va b. ham 
mehnat vositalariga kiradi. Mehnat vositalari va ayniqsa mehnat qurollari ish kuchi 
rivojlanishining mezoni, muayyan darajada mehnat amalga oshadigan munosabatlar 
koʻrsatkichi hisoblanadi, jamiyatning unum beradigan boyligini hosil qiladi. 
Bu jarayonda fan bevosita I.ch.k. ga aylanadi (19-asr dan boshlab i.ch. bilan fanning 
qoʻshilishi dastlab murakkab i.ch. vositalarini, mashina texnikasini yaratdi; 20-asr 
ning 2-yarmida i.ch.ni avtomatlashtirish, EHM va kompyuter texnikasini ommaviy 
qoʻllash va b.). 
I.ch.k. ning rivojlanishiga geografik muhit, aholining zichligi va koʻpayishi, inson 
ehtiyojlarining oʻsib borishi, ilmfan taraqqiyoti kabi koʻpgina omillar taʼsir qiladi. 
Hoz.fan-texnika taraqqiyoti davrida fan ham bevosita I.ch.k. ga aylanib bormoqda. 
Bularning barchasi pirovard natijada I.ch.k. taraqqiyoti, tarixiy jara-yonning asosiy 
omili boʻlgan mehnat unumdorligi oʻsishini taʼminlaydi. 
Har bir mamlakatda I.ch.k. rivojlantirish va uni mintaqalar boʻyicha oqilona 
joylashtirish katta ahamiyatga ega. Ayrim mamlakatlarda mamlakat I.ch.k. ni 
rivojlantirish va joylashtirish bosh sxemalarini ishlab chiqadigan, mamlakat tabiiy 

---

resurslari va I. ch.k. ni kompleks oʻrganadigan maxsus Kengashlar ishlaydi. 
Gʻarbdagi ayrim iqtisodiy nazariya maktablari I.ch.k. tushunchasi oʻrniga ishlab 
chiqarish omillari tushunchasini qoʻllaydi. 
Inson bilimlari ham ishlab chiqaruvchi kuch bo'lishi mumkin. Ishlab chiqarish 
kuchlari tushunchasi mehnat taqsimotini va hattoki tabiatning ayrim elementlarini, 
masalan, aholi sonini ko'paytirishni o'z ichiga oladigan omil va elementlarning juda 
xilma-xilligi bilan haqiqatni qamrab oladi. Shuning uchun ishlab chiqarish kuchlari 
odamlarning ishlab chiqarish faoliyatiga yordam beradigan barcha omillardan iborat 
deb hisoblanadi. Asboblar va mashinalar ishlab chiqarish kuchlari, zavodlar, 
transport vositalari va aloqa vositalari, texnika va fan. 
Ishlab chiqaruvchi kuchlarga, shuningdek, mashinalarni yanada intensiv ishlatishga 
imkon beradigan yirik fabrikalarda ishlab chiqarishning konsentratsiyasi va ijtimoiy 
mehnat taqsimoti kiradi.