|
5. Текшириш
4. Амалга ошириш
ошириш
2. Режа тузиш
6. Хулоса чиқариш
3. Қарор қабул қилиш
1. Маълумот йиғиш
32
Лойиҳа” методининг босқичлари қуйидагилардан иборат:
1. Муҳандис-педагог лойиҳа иши бўйича топшириқларни ишлаб
чиқади. Таълим олувчилар мустақил равишда дарслик, схемалар, тарқатма
материаллар асосида топшириққа оид маълумотлар йиғадилар.
2.
Таълим олувчилар мустақил равишда иш режасини ишлаб
чиқадилар. Иш режасида таълим олувчилар иш босқичларини, уларга
ажратилган вақт ва технологик кетма-кетлигини, материал, асбоб-
ускуналарни режалаштиришлари лозим.
3.
Кичик гуруҳлар иш режаларини тақдимот қиладилар. Таълим
олувчилар иш режасига асосан топшириқни бажариш бўйича қарор қабул
қиладилар. Таълим олувчилар муҳандис-педагог билан биргаликда қабул
қилинган қарорлар бўйича эришиладиган натижаларни муҳокама қилишади.
Бунда ҳар хил қарорлар таққосланиб, энг мақбул вариант танлаб олинади.
Муҳандис-педагог таълим олувчилар билан биргаликда “Баҳолаш
варақаси”ни ишлаб чиқади.
33
34
1.
Танлов мавзуси: Ҳужайра таркибига кирувчи органик
бирикмалар.
Режа:
1. Углеводлар.
2. Липидлар.
3. Оқсиллар.
4. Нуклеин кислоталар.
1. Углеводлар.
Ҳаётнинг молекула даражаси биологик молекулалар: ДНК, РНК,
АТФ, оқсиллар, углеводлар, липидлар фаолиятида намоён бўлади. Бу
моддалар қайси турга мансублигидан қатъи назар барча тирик организмлар
ҳужайралари учун умумий тузилишга эга. Юқори молекулар моддалар –
оқсиллар, нуклеин кислоталар, полисахаридлар биополимерлар ҳисобланади.
Биополимерлар мономерларнинг ўзаро бирикишидан ҳосил бўлади.
Углеводлар органик бирикмаларнинг энг катта синфи бўлиб, табиатда жуда
кенг тарқалган. Таркиби Cn(H
2
О)m умумий формула билан ифодаланади.
Масалан, рибоза С
5
Н
10
О
5
, глюкоза С
6
Н
12
О
6
, сахароза С
12
Н
22
О
11
ва крахмал
(С
6
Н
10
О
5
)n. Полимерлар икки гуруҳга бўлинади. Бир хил типдаги
мономерлардан тузилган полимерлар (гликоген, крахмал, целлюлоза)
гомополимерлар, ҳар хил типдаги мономерлардан тузилган полимерлар
(оқсиллар, нуклеин кислоталар) гетерополимерлар дейилади.
Углеводлар гидролиз килинганда, гидролизга учрамаслигига ва
гидролизга учраб, кичкина молекулаларга бўлинишига қараб икки гуруҳга
бўлинади: оддий углеводлар ёки моносахаридлар (маннозалар) ва мураккаб
углеводлар. Булар, ўз навбатида, шакарсимон кичик молекулали
полисахаридлар (олигосахаридлар)га ва шакарга ўхшамаган юқори
молекулали полисахаридларга бўлинади.
35
Оддий углеводлар деб, гидролизга учрамайдиган углеводларга
айтилади. Моносахаридларнинг энг муҳим вакиллари глюкоза ва фруктоза
бўлиб, С
6
Н
12
О
6
формулага эгадирлар.
Оддий углеводлар табиатда эркин ҳолатда ва бирикмалар ҳолда
учрайди. Глюкоза ва фруктоза узум, ширин мевалар таркибида кўп миқдорда
бўлади ва кўпгина қисми полисахаридлар таркибига киради.
малтоза
(глюкоза+глюкоза)
сахароза
(глюкоза+фруктоза)
лактоза
(глюкоза+галактоза)
Полисахаридлар табиий юқори молекулали моддалар бўлиб, табиатда
жуда кўп тарқалган ҳамда инсон ва ҳайвонлар ҳаётида муҳим рол ўйнайди.
Крахмал (С
6
Н
10
О
5
)
n
табиий полимер модда бўлиб, асосий запас озиқа модда
сифатида ўсимликлар аъзоларида тўпланади. У картошка туганакларида 20
фоизга яқин, маккажўхори донида 70 фоизгача, буғдойда 75 фоизгача,
гуручда 80 фоизгача бўлади.
Крахмал сувда эримайдиган ок кукун модда, уни сувга солиб
ивитилса, коллоид эритма - клейстер ҳосил бўлади. Крахмал йод таъсирида
кўк рангга бўялади. Крахмал минерал кислоталар иштирокида ёки диастаза
ва сўлакдаги ферментлар таъсирида глюкозагача парчаланади. Крахмал
доначалари амилоза (20-30%) ва амилопектин (70-80%) дан иборат.
Целлюлоза (С
6
Н
10
О
5
)n табиий юқори молекуляр полисахарид бўлиб,
барча ўсимликлар таркибига киради. Энг тоза табиий пахта толаси таркибида
92-96% гача, ёғоч таркибида 40-60% гача целлюлоза бўлади.
Целлюлоза молекулалари чизиқсимон тузилган бўлиб,
- глюкоза
молекуласининг қолдиғидан ташкил топган. Целлюлоза молекуласида
глюкоза қолдиқларининг сони ўртача 6000-12000 га бўлади. Ундаги глюкоза
қолдиғида учтадан эркин гидроксил группа бўлади.
36
Целлюлоза мазасиз, хидсиз, толасимон ок модда. Сувда, эфирда ва
спиртда эриймайди. У баъзи концентрланган кислоталарда эрийди.
Углевод
Углеводларнинг функцияси
Энергетик функция
Глицералдегид
Энергетик
алмашинувнинг
кислородсиз
босқичи
маҳсулоти
Глюкоза
Ҳужайранинг нафас олиш жараёни учун энергия манбаи
Малтоза
Унаётган уруғ учун энергия манбаи
Сахароза
Глюкозанинг асосий манбаи
Фруктоза
Организмда кечадиган кўпчилик жараёнлар учун
энергия манбаи
Структура – қурилиш материали (пластик функция)
Целлюлоза
Ўсимлик ҳужайралари қобиғига мустаҳкамлик беради
Хитин
Замбуруғ ҳужайраси қобиғи ва бўғимоёқлилар тана
қопламининг мустаҳкамлигини таъминлайди
Рибоза
АТФ ва РНК молекулаларини тузишда иштирок этади
Дезоксирибоза
ДНК нуклеотидлари таркибига киради
Захира функцияси
Лактоза
Сутэмизувчиларнинг сути таркибига киради
Крахмал
Ўсимлик тўқималарида заҳира модда сифатида
тўпланади
Гликоген
Ҳайвонлар тўқималарида заҳира модда сифатида
тўпланади
Ҳимоя функцияси
Гепарин
Ҳайвонларда қон ивишига тўсқинлик қилади
Do'stlaringiz bilan baham: | 
