O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro muhandislik-texnologiya instituti

T
harf haroratni o`lchash parametrini belgisi ikkinchi
E
harf sezuchi elementni belgisi. SHunday qilib kerakli ma`lumot hajmi umumiy 
ko`rinishi bu shartli belgida uzatiladi.
9
.
b – rasmdagi 
I 
harfi o`zgarish tavsifini ko`rsatuvchi qurilma. 
9
.
v – rasmda 
ikkala qurilmani shitga o`rnatish, rasshifrovka qilishni belgilanishi 
keltirilgan. Bu erda ikkala 
T
haroratni ikkala 
R
ro`yxatga oladi. 
S
harfli qurilma esa 
rostlaydi. 
9.g – rasmni
chap tomonida haroratni shkalasiz to`g‘rilash, joyiga o`rnatish 
tasvirlangan
. 
S
 
harf regulyator ekanligini bildiradi. 
Birinchi belgilanish T – haroratni o`zgarishini ko`rsatuvchi majmua, R – 
ro`yxatga oluvchi, C – rostlagich va K – boshqaruv bekatni bildiradi. Bu ikkinchi 
qurilma va ―Start‖ nazorat qiluvchi blok sistemalar bo`lishi mumkin. 
9.d – rasmda
harorat relesi tasvirlangan. Bu erda T – harorat, S – kontaktli qurilma. 
 
a) b) v)
10 – rasmda bosimni o`lchovchi qurilmalarni belgilanishi keltirilgan. 
 
10.a – rasmda 
(R) bosimlarni o`lchash uchun qurilmalarni joyiga o`rnatish 
haqidagi ma`lumotlar. I – kuzatuvchi, manometr, difmanometr, tyagomer, 
naporomer, vakummetr va h.k.; (D) – difmanometr ko`rsatish farqi. SHkalasiz(I 
harfsiz) masofadan uzatish, T – manometr, difmanometr bilan elektr yoki pnevmatik 
uzatgich. 10.
b
– rasmda aylana ichining yuqori qismida P va R harflar yozilgan. 
Bosimni ro`yxatga oluvchi qurilmaning har qanday ko`rinishiga 2–qurilma misol 
bo`la oladi.10.v–rasmda elektrkontaktli manometr (vakuummetr) va regulyatorni 
o`lchash haqidagi ma`lumot beruvchi qurilma. Bu erda R – bosim, I – ko`rsatgich, S 
– kontaktli qurilma, S – to`g‘irlagich. 
a) b) v)
 
11 – rasm. Sarfni o`lchovchi qurilmalarni belgilanishi. 
11.a – rasmda qiziqarli belgilanish keltirilgan. Ichida gorizontal chizig‘i 
bo`lmagan aylana bu dastlabki o`lchovchi o`zgartkich yoki qurilmani joyiga o`rnatish 
keltirilgan. 
F 
va 
E 
harflar sarfga tegishli belgilash va sezuvchi element.
 E 
bu qurilma 
emas lekin o`lchovchi o`zgartkich. SHunday qilib bu belgilash balki diafragmaga, 
PI 
PDI 
PT 
PIS 
PС 
PR 
FE 
FI 
FQI 
FFR 

---

konusga (soplu), ventilli trubaga induktsion sarf o`lchagich datchikga va h.k.larga 
tegishli. Gap shundaki, oldinda qo`llanilgan GOST 3925 – 58 maxsus shartli grafik 
belgilanish bilan dastlabki o`zgartkich bor edi. CHizilgan grafikda oson o`rganiladi. 
Hozirgi vaqtda ko`rsatilgan standart ish berayapti. Amalyotda shunday voqealar 
uchraydiki o`qigan funktsional sxema qiyinchilik tug‘diradi. Dastlabki o`zgartkichni 
topish uchun GOST 3925 – 58 belgilanganday, ularni joylarda rassechka qilinadi. 
endilikda esa belgilanishni bajarish uchun GOST 21.404 – 85 va OST 36.27–77 
belgilanishni dastlabki o`zgartkich kabi boshqa qurilmalarni ham joyida ishlatish 
kerak va agar bu erda yozilgan harflarni mazmun mohiyatiga tushinmasa, ularni 
hisobga olmaslik haqida gap ketadi, ustiga ustak aloqa kanallarni bo`laklarga bo`lib 
o`lchash mavjud emas. Ammo aloqa chiziq kesishuvi bilan berilganda tasvirlovchi 
asosiy trubaprovod (texnalog) oldida esa qurilma ko`rsatilgan.(o`zgartkich) harflar 
bilan bog‘liq ba`zi hollarda G‘ va E bilish kerak, birlamchi o`zgartkich ekanligi.