Davriy nosinusoidal tok elektr zanjirlari

I
k
=U
k
∙Z
k
 
Yig’indi (summa) tok ayrim garmonik tashkil 
etuvchilarni faza siljishlarini hisobga olgan holda topiladi. Tokni amaliy qiymati 
quyidagi 
formuladan 
topiladi: 
...
2
2
2
1
2
0






I
I
I
I
I
k
E.Yu.K. 
va 
kuchlanishlarni amaliy qiymatlari uchun ham formulalar bir hil topiladi. 

---

Nosinusoidal tokni aktiv kuvvati







n
k
n
o
k
P
P
P
P
P
P
0
2
2
...
bunda P
o
=I
o
∙
U
o
; P
k
k

0 
da quyidagi formula bilan ifodalanadi:
P
k
=U
k
∙I
k
∙Cos

k 
2. Elektrik filterlar haqida tushunchalar, nosinusoidal I, U larni filterlar 
yordamida tekislash. 
Chastota ortganda induktiv qarshilik ortadi, sig’im qarshilik kamayadi: 
Induktiv qarshilikda tok kuchlanishidan faza bo`yicha 90
o
orqada qoladi, sig’im 
qarshilikda esa kuchlanish tokdan 90
o
burchakka orqada qoladi. Reaktiv 
qarshiliklarni bu hususiyatlari amalda turli vazifalarni bajaruvchi elektrik filtrlarni 
tuzishda ishlatiladi: Demak, filtr manbaa bilan iste’molchi orasida joylashadi. 
Quyilgan vazifalarga qarab filtrlar quyidagilarga bo`linadi; 
1)
Past chastotali
, ular 
0
dan mahlum
f
chastotagacha bo`lgan toklarni 
o`tkazadi. 
2)
Yuqori chastotali
ular mahlum chastotadan yuqorilarinigina o`tkazadi. 
3)
Polosali filtr
–ular 
f
1
dan 
f
2
gacha bo`lgan chastotali tokni o`tkazadi. 
4)
To`suvchi filtrlar
, ular chastotasi 
f
1
dan to 
f
2
gacha bo`lgan toklarni 
o`tkazmaydi. 
Tuzilishi bo`yicha filtrlar har hil ulanishga ega bo`lgan induktivlik va sig’imlaridan 
tashkil topgan to`rtqutbliliklarni eslatadi. 
Past chastotali
filtrlar zanjirda induktivlik 
ketma-ket sig’im esa parallel ulangan bo`lishi lozim, shundagina bunday filtrlar 
f
1
dan 
0
gacha bo`lgan chastotali toklarni o`tkazib,
f
1
 
dan yuqori chastotali toklarni 
o`tkazmaydi.
25-rasm: Past chastotali filtrlar. 
Aytib o`tilgandek, past chastotali toklar uchun induktivlik kichkina qarshilikni hosil 
qila-di, yuqori chastotali uchun esa katta qarshilik. Sig’im esa uni teskarisi, katta 
chastotali toklar uchun u kichik qarshilik hosil qiladi. Shuning uchun u yuqori 
chastota bo`yicha iste` molchini shuntlaydi, ya`ni yuqori chastotali toklarni o`zi 
orqali o`tkazib yuboradi. Past chastotali filtrlar o`zgaruvchan tokni to`g’rilashda 
qo`llaniladi, ya`ni ular toknio`zgaruvchi qismini kamaytirish uchun kerak bo`ladi. 
Shuning uchun ular tekislovchi deb ham ataladi. 
Yuqori chastotali
filtrda induktivlik va sig’im o`rinlari almashtiriladi, ya`ni 
ular iste’molchidan yuqori chastotali toklarni o`tkazib, yuborib past chastotali 
toklarni ushlab qolishi zarur.

---

26-rasm: Yuqori chastotali filtr. 
 Elektrik filtrlarni ishlash printsipi. 
G’altak va kondensator ketma-ket va parallel 
ulangan tebranish konturini filtrlash ta`sirini ko`rib chikamiz. Ma`lumki, bunday 
konturlarda ma`lum sharoitlarda rezonans hodisasi ro`y beradi: ketma-ket zanjirda 
kuchlanishi rezonansi parallel zanjirda esa tok rezonansi bo`ladi. Ko`rsatib o`tilgan 
L, C tebranish konturlari asosan polosali va to`suvchi filtrlarda qo`llaniladi. 
Quyidagi chizmalarda polosali hamda to`suvchi filtrlar sxemalari keltirilgan. L
1
S
1 
dan tuzilgan ketma-ket zanjir 
27-rasm: Ketma-ket (a) va parallel (b) tebranish konturlari. 
28-rasm: Polosali filtr. 
ba`zi bir rezonansli va unga qo`shni bo`lgan chastotalar uchun o`z qarshiligiga ega, 
shuning uchun u ma`lum polosadagi hamda unga yaqin bo`lgan chastotalarni yahshi 
o`tkazadi lekin boshqalarni ushlab qoladi. L
2
S
2 
lar dan tuzilgan parallel zanjir 
rezonansga moslashtirilgan va unga yaqin chastotalarga katta qarshilik hosil qiladi, 
ammo boshqalari esa oz qarshilik ko`rsatadi. Shuning uchun u iste’molchini 
rezonansga yaqin bo`lgan barcha chastotalardan tashqari chastotalarni shuntlaydi
ya`ni ularni o`zi orqali o`tkazadi.
To`suvchi filtrlar ma`lum chastotada polosali qolishi lozim, shuning uchun 
ketma-ket hamda parallel zanjirlarni ularni almashtiriladi. L
1
S
1
dan iborat parallel 
zanjirlar rezonansi yaqin polosa chastotalarini amalda o`tkazmaydi, shu bilan 
birgalikda boshqa chastotalarga qarshilik ko`rsatmaydi.
Nazorat uchun savollar 
1. Davriy nosinusoidal o`zgaruvchan tok tizimi nima? 2. Filtrlar qanday elementlardan 
tuziladi? 

---

3. Davriy nosinusoidal o`zgaruvchan tok qanday hosil qilinadi? 4. Filtrlarni qanday turlari 
mavjud?
5. Davriy nosinusoidal o`zgaruvchan tok kuchlanishlari qanday? 6. Past chastotali filtrni 
tushuntiring? 7. Yuqori chastotali filtrni tushuntiring? 8. To`suvchi, plosoli 
filtrlarni tushuntiring? 
9. Davriy nosinusoidal o`zgaruvchan tokni avfzalligi, kamchilligi nima? 10. Filtrlar qaerlarda 
ishlatiladi?