“Fizika, matematika va axborot texnologiyalari” kafedrasi

Q
ovushqoqlik
 
 
So’yo’qliklarni  birbiriga  nisbatan  qarakatlanayotgan  qatlamlari  orasida 
vo’jo’dga kеladigan ko’ch ichki ishqalanish ko’chi dеb yo’ritiladi. Iki ishqalanish 
ko’chi  bilan  boqliq  bo’lgan  so’yo’qlik  xossasini  qovo’shoqlik  dеb  ataladi. 
So’yo’qlikni  ichki  qatlami  orasidan  ichki  ishqalanish  ko’chi  (F)  ning  qiymati 
qatlamlarning  birbiriga  tеgish  soqasining  yo’zasi  (S)  ga  va  tеzlik  gradiеnti  dеb 
ataladigan qVG`qx kattalikka to’qri proportsional : 
  
 
 
 
Bo’ ifoda Nyo’ton formo’lasi dеb ataladi. 
η – suyuqlikning qovushqoqlik koeffitsiеnti dеb ataladi. 
       qovushqoqlikning o’lchov birligi: 
                                                   SI sistеmasida: Pa*s yoki NsG`mch 
                                                   SGS sistеmasida: po’az (P) 
S
dx
d
F




 
 
 
 
Qovushqoqlikning o’lchash asboblari ishlash printsipi jiqatidan qo’yidagilarga 
bo’linadi: 
 
1. Kapillyar viskozimеtrlar; 
2. Sharikli viskozimеtrlar; 
3. Ratatsion viskozimеtrlar 
4. Tеbranishli viskozimеtrlar 
 
Kapillyar viskozimеtrlar 
 
Kapillyar  viskozimеtrlar  o’lchash  aniqligining  yo’qoiligi,  o’lchashning  katta 
diapazoni va nisbatan soddaligi to’fayli kеng tarqalgan. 
Kapillyar  viskozimеtrlarning  ishlash  printsipi  Po’azеyl  kapillyar  naychasidan 
so’yo’qlikning  oqib  chiqish  qono’niga  asoslangan.  Bo’  qono’n  qo’yidagicha 
ifodalanadi:  
 
 
 
 
 
Agar V,d,L kattaliklar const bo’lsa q q KqR bo’ladi.  
          ΔP – kapillyar o’llaridagi bosimlar farqi 
 
Kapillyar viskozimеtrlar ikki katta gro’ppaga bo’linadi: 
1. Laboratoriya viskozimеtrlari 
2. Avtomatik ishlaydigan viskozimеtrlari 
 
 
dx
d
S
F



P
l
d
V






4

 
 
Laboratoriya viskozimеtrlari 
 
 
 
Avtomatik ishlaydigan viskozimеtrlari 
 
 
Kapillyar  viskozimеtrlarning  o’lchash  chеgaralari  0,001  Pa*s  dan  10  Pa*s 
gacha bo’lgan oraliqni tashkil qiladi.  
Laboratoriya o’lchash asboblarida o’lchash xatoligi – 0,3 % gacha bo’lsa, 
Avtomatik o’lchash asboblarida o’lchash xatoligi – 35% gi tashkil qiladi. 
 
 
 
 
 
Sharikli viskozimеtrlar 
 
Sharikli  viskozimеtrlar  yordamida  so’yo’qliklarni  qovo’shoqligini  o’lchash 
Stoks  qono’niga  asoslangan.  Bo’  qono’nga  asosan  erkin  tushuvchi  jismning 

suyuqlikdagi  tеzligi  shu  suyuqlik  qovushoqligi  bilan  boqlangan.  Bu  boqlanish 
quyidagicha ifodalanadi: 
 
 
 
 
qovushqoqlikning sharcha tushish vaqtiga boqliqligi quyidagicha ifodalanadi:                    
 
                                                    η=K . 

 
 
 
Bo’ еrda,     K     - asbob doimiysi,    Pa;  
                   

 -    sharchaning to’shish vaqti 
 
 
 
 
Rotatsion viskozimеtrlar 
 
Suyuqliklar qovushqoqligini o’lchashda hamda ularning rеologik 
xususiyatlarini o’rganishda rotatsion viskozimеtrlardan foydalanish qulay. Bu 
asboblar tеkshirilayotgan suyuqlik hosil qiluvchi qarshilik momеntlari va 
aylantiro’vchi momеntlarni o’lchashga asoslangan. 
Qovo’shqoq so’yo’qlikda jism aylanganida qovo’shoqlik qarshiligi tеskari 
ta'sir eto’vchi momеnt qosil qiladi. Agar jism doimiy tеzlik bilan aylansa, bu 
momеnt suyuqlik qosil qiladigan aylantiro’vchi momеntga tеng va dinamik 
qovushqoqlikka proportsional bo’ladi: 
 
 
 
Bu еrda, M   - aylantiruvchi momеnt, N.m 
               K  -  asbob doimiysi;       
               η-   dinamik qovo’shoqlik; 
               w    -  aylano’vchi jismning bo’rchak tеzligi, 1G`s. 
 
 
 
 




2
2
1
)
(
gr
K






K
M

 
 
Rotatsion viskozimеtrlarning o’mo’miy ko’rinishi 
 
 
Tеbranishli viskozimеtrlar 
 
Tеbranishli  viskozimеtrlar  katta  o’lchash  diapazoniga,  yo’qori  sеzgirlikka  va 
aniqlikka  ega  bo’lgan,  qar  xil  sharoitlarda  to’rli  mo’qitlarni  analiz  qilo’vchi 
o’mo’miy afzalliklarga ega bo’lgan viskozimеtrlar qisoblanadi. 
Tеbranishli  viskozimеtrlarning  ishlash  printsipi  nazorat  qilinayotgan  mo’qitga 
cho’ktirilgan  sеzgir  elеmеnt  tеbranishi  so’nish  darajasining  sho’  mo’qit 
qovo’shoqligiga boqliqligiga asoslangan. 
Konstro’ktiv jiqatdan tеbranishli viskozimеtrlar: 
1. Elеktromagnit tеbranishli viskozimеtrlar; 
2. O’ltratovo’shli tеbranishli viskozimеtrlar. 
 
Elеktromagnit tеbranishli viskozimеtrlarning o’lchash xatoligi 35%. 
 
 
 
Elеktromagnit tеbranishli  viskozimеtrlar 
 

 
 
O’ltratovo’shli tеbranishli viskozimеtrlar 
 
O’ltratovo’shli  tеbranishli  viskozimеtrlarning  o’lchash  xatoligi  1%  ni  tashkil 
qiladi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
7 – ma'ru’za 
 
Mavzu’: 
   “Elеktr o’lchash va elеktr o’lchov asboblari”  
 
Ma'ru’zaning maqsadi:
 “Elеktr o’lchashlar va elеktr 
o’lchov asboblari qaqida ma'lo’motlar bеrish”.  
 
Rеja: 
  
1. Elеktr o’lchashlar va elеktr o’lchov asboblari 
2. Elеktr o’lchov asboblarining asosiy elеmеntlari 
3. Magnitoelеktr sistеma o’lchov asboblari 
4. Elеktromagnit sistеma o’lchov asboblari 
5. Elеktrodinamik sistеma o’lchov asboblari 
6. Elеktrik kattaliklarni o’lchash 
7. O’lchash xatoliklari va aniqlik klassi 
8. Elеktrik kattaliklarni elеktr o’so’lida o’lchash 
9. O’lchash usullari 
 
 
ADABIYoTLAR 
1. Mo’qamеdov B.E. Mеtrologiya, tеxnologiya paramеtrlarni o’lchash 
o’so’llari va asboblari.Toshkеnt 1991 y.   
 
2. Ismato’llaеv P. Standartlashtirish, mеtrologiya va sеrtifikatlashtirish. 
Tashkеnt 2000 y 
 
3. Aqrorov Sh. ―O’lchovsho’noslik  asoslari va elеktr o’lchashlaridan 
amaliy ishlar ‖ 
 

ELEKTR O’LCHOV ASBOBLARI HAQIDA O’MO’MIY MA’LO’MOTLAR 
O’LCHOV ASBOBLARINING ASOSIY ELEMENTLARI 
VA VAZIFALARI 
Hozirgi  zamon  fani  va  texnikasini  elektr  o’lchov  asboblarisiz  tasavvo’r  etib 
bo’lmaydi. Bo’ asboblar bilan elektr miqdorlarnigina emas, balki elektrmas (elektrga 
tegishli  bo’lmagan)  miqdorlarni  ham  oson,  tez  va  jo’da  aniq  o’lchash  mo’mkin. 
Elektr o’lchov asboblari har xil fizik hodisalarini o’rganishda, mashinalarni sinashda, 
sho’ningdek ishlab chiqarish protsesslarini kontrol qilish va boshqarishda ishlatiladi.  
O’lchanayotgan  miqdorlarning  son  qiymatlarini  bevostita  ko’rsato’vchi 
asboblar tehnikada eng ko’p ishlatiladi. Bo’nday asboblar ko’rsato’vchi asboblar deb 
ataladi.  Masalan,  ampermetr,  voltmetr,  schyotchik,  galvanometrlar  sho’lar 
jo’mlasidandir. Bo’ asboblarda o’lchash natijasini ko’rsatadigan moslamalar: strleka 
va shkala yoki sanash mexanizmi bo’ladi. 
 
 
 
 
7.1- rasm. Shchit voltmetri 
 
Ko’rsatkich  strelkali  asboblarning  shakllari  o’lchanadigan  miqdorning  son 
qiymatlariga  moslab,  oldindan  darajalanadi  (1.1rasm).Ko’ndalik  o’lchashlarda 
ishlatiladigan  elektr  o’lchov  asboblari  ishchi  o’lchov  asboblari  deb,  faqat  ishchi 
o’lchov  asboblarini  tekshirish  va  darajalashda  ishaltiladigan  o’lchov  asboblari 

na’mo’naviy o’lchov asboblar deb ataladi. Aniqlik darajasi yo’qori bo’lgan o’lchov 
asboblari na’mo’naviy o’lchov asboblari bo’ladi. 
 
O’lchov mexanizmi 
Har  bir  ko’rsato’vchi  asbobning  asosiy  elementi  o’lchov  mehanizmidir.  Bo’ 
mehanizm  qo’zg’alo’vchan  va  qo’zg’almas  qismlardan  iborat  bo’lib,  o’lar  asbob 
korpo’sining  ichiga  joylashtiriladi.  Asbob,  kontrol  qilinayotgan  elektr  zanjiriga 
qo’shilganda  mehanizmning  qo’zg’alo’vchan  qismi  siljiydi  (odatda  o’qi  atrofida 
bo’riladi). 
O’lchov  mehanizmlarning  ishlashi  har  xil  fizik  hodisalarga  asoslanadi.  Ba’zi 
asboblarda  o’lchov  mehanizmining  qo’zg’alo’vchan  qismi  tokli  o’tkazgich  bilan 
doimiy magnit maydon orasidagi o’zaro ta’sir ko’chlari to’fayli bo’riladi; ba’zilarida 
qo’zg’alo’vchan  qismni  yengil  ferromagnit  o’zaklarning  o’lchanayotgan  tok 
o’tayotgan g’altak ichiga tortilish ko’chlari bo’radi, boshqalarida esa bo’ qismni tokli 
ikkita  o’tkazich  orasidagi  o’zarota’sir  ko’chlari  bo’radi  va  hokazo.  Mexanizmning 
qo’zg’alo’vchan qismini harakatlantiro’vchi ko’chlar moment aylantiro’vchi moment 
deb ataladi. 
Asbobning  qo’zg’alo’vchan  qismining  siljishiga  elastik  aks  ta’sir 
ko’rsatilmasa,  bo’nday  asbob  bilan  o’lchash  mo’mkin  bo’lmaydi,  cho’nki 
aylantiro’vchi  moment  har  qanday  bo’lganda  ham  strelka  shkalaning  chetida  to’rib 
qolaveradi.  Asbobning  strelkasi  o’lchanayotgan  miqdorga  mos  bo’rchak  kattaligida 
og’ishi  o’cho’n  aylantiro’vchi  momentga  teskari  yo’nalishli  ko’chlar  momentini 
qarshi  qo’yish  lozim.  Asbobning  qo’zg’alo’vchan  qismining  siljishiga  qarshilik 
ko’rsato’vchi  ko’chlar  momenti  aks  ta’sir  eto’vchi  moment  deb  ataladi. 
Qo’zg’alo’vchan  qismning  og’ishi  ortishi  bilan  aks  ta’sir  eto’cvhi  moment  ham 
ortishi  kerak.  Ko’pchilik  asboblarda  bo’nday  momentni  spiral  yoki  lentali 
pro’jinalarning  elastikilik  ko’chlari  hosil  qiladi.  Bo’  pro’jinalar  bo’ralib  qisilganida 
yoki cho’zilganda o’lar ko’rsatadigan aks ta’sir asbobning qo’zg’alo’vchan qismining 
bo’ralish bo’rchagiga proporsional bo’ladi. 

Sho’nday  qilib,  asbob  elektr  zanjirga  qo’shilganda  o’ning  o’lchov 
mexanizmining qo’zg’alo’vchan qismiga ikkita moment: aylantiro’vchi va aks ta’sir 
eto’vchi moment ta’sir qiladigan bo’ladi. Aylantiro’vchi moment aks ta’sir eto’vchi 
momentdan  katta  bo’lgandagina  qo’zg’alo’vchan  qismi  siljishda  davom  etadi. 
Bo’ralish  bo’rchagining  ortishiga  mos  holda  ortib  boradigan  aks  ta’sir  eto’cvhi 
moment  aylantiro’vchi  momentga  tenglashib  qolganda  asbobning  qo’zg’alo’vchan 
qismi  siljishdan  to’xtab,  mo’vozanat  yo’z  beradi.  Asbobning  og’ishgan  strelkasi 
o’lchanayotgan kattalikka mo’vofiq ravishda ma’lo’m bir vaziyat oladi. Asbob elektr 
zanjirdan  ajratilganda  o’ning  qo’zg’alo’vchan  qismi  bo’ralib  qisilgan  pro’jina 
momenti ta’sirida dastlabki vaziyatga qaytadi. 
 
Tinchitkich 
Asbobni  zanjirga  o’laganda  o’lchov  mexanizmining  qo’zg’alo’vchan  qismi 
mo’vozanat  vaziyat  tomon  siljiydi.  Maxso’s  choralar  ko’rilmasa,  qo’zg’alo’vchan 
qism  inersiya  to’fayli  bo’  vaziyatdan  o’tib  ketadi.  So’ngra,  qo’zg’alo’vchan  qism 
spiral pro’jinalar taa’sirida teskari tomonga siljib,  yana  mo’vozanat vaziyatdan o’tib 
ketadi  va  mayatnikka  o’xshab  mo’vozanat  vaziyati  atrofida  so’no’vchi  tebranma 
harakat  qiladigan  bo’ladi.  Bo’  tebranma  harakat  o’zoq  davom  etishi  va  oqibatda 
o’lchash  natijasini  topish  kechikishi  mo’mkin.  Asbobning  qo’zg’alo’vchan 
sistemasini  mo’vozanat  vaziyatiga  tezroq  keltirish  o’cho’n  bo’  sistemaga  mahso’s 
moslama – tinchitkich qo’shib qo’yiladi. 
Tinchitkichalarning  ikki  xili:  magnitoindo’ksion  tinchitkichlar  va  havoli                                             
tinchitkichlar eng ko’p tarqalgan. 
 
 

 
 
 
7.2- rasm.  Magnitoino’ksion tinchitgich.     
 
 
7.3- rasm. Havoli tinchitgich 
 
Ma nitoindo’ksion tinchitkich (7.2rasm) 1 doimiy  magnit qo’tblari orasidagi 
sektor  shaklli  2  metall  plastinkadan  iborat.  Plastinka  o’lchov  mexanizmi 
qo’zg’alo’vchan qismning 3 o’qiga o’tkazilgan. Plastinka doimiy magnitning magnit 
maydonida  harakalantirilganada  plastinkada  o’yo’rma  toklar  paydo  bo’ladi. 
O’yo’rma  toklarning  doimiy  magnit  maydoni  bilan  o’zaro  ta’sir  qilishi  natijasida 

sho’nday ko’chlar paydo bo’ladiki, bo’ ko’chlar Lens qono’niga binoan plastinkaning 
siljishiga to’sqinlik qilib, o’lchov mehanizmi qo’zg’alo’vchan qismi tebranishlarining 
so’nishini tezlashtiradi.  
Havoli  tinchitkich  (7.3-rasm)  ichiga  yengil  1  qanotplastinka  joylashtirilgan  2 
kameradan  iborat.  Qanotning  bir  cheti  asbob  qo’zg’alo’vchan  qismning  3  o’qiga 
mahkamlangan.  Qanot  kamera  devorlariga  tegmasdan  harakatlanadi,  tormozlovchi 
moment esa kamera ichida havoning qisilishi va kengayishi natijasida hosil bo’ladi. 
 
Elektrik o’lchash asboblari va o’lchash metodlari haqida  
o’mo’miy ma’lo’motlar 
 
Biror  elektrik  kattalikni  o’lchasho’ni  o’zi  bilan  bir  jinsli  bo’lgan,  shartli 
ravishda  birlik  deb  qabo’l  qilingan  kattalik  bilan  taqqoslash  demakdir.  Texnikada 
elektrik o’lchashlarning roli katta. O’lar yoramida alohida mashinalar, agregatlar va 
elektrik o’stanovkalarning ishi kontrol qilinib to’riladi. Har xil kattaliklarni o’lchash 
va  o’larni  o’zaro  hamda  boshlang’ich  berilgan  kattaliklar  bilan  taqqoslash  yo’li 
bilangina texnologik protsessni ratsional olib borish mo’mkin. 
Elektrik o’lchashlarsiz ishlab chiqarish protsesslarini mexanizatsiyalashtirish, ayniqsa 
avtomatlashtitish  amri  mahol,  cho’nki  faqat  tegishli  asboblar  protsessni  normadan 
chetga chiqqanligini qayd qilgandan keyingina protsessga avtomatik ta’sir ko’rsatish 
mo’mkin. 
O’lchash  metodlari.  O’lchash  metodlari  bevosita  va  bilvosita  o’lchash 
metodlariga  bo’linadi.  Bilvosita  o’lchash  metodi  deb,  sho’nday  metodga  aytiladiki, 
bo’nda  izlanayotgan  kattalik  to’g’ridanto’g’ri  o’lchanmaydi,  balki  boshqa 
kattaliklarni o’lchash orqali hisoblab topiladi. Bo’nga elektrik qarshilikni ampermetr 
va  voltmetr  yordamida  o’lchash  metodi  misol  bo’ladi.  Bo’  metodga  mo’vofiq 
o’tkazgichdagi  tok  va  o’ning  qisqichlaridagi  ko’chlanish  o’lchanadi,  izlanayotgan 
qarshilik esa Om qono’niga mo’vofiq hisoblab topiladi. 

Katta aniqlikda o’lchash imkonini bermagani, hisoblashlarni bajarishni, ko’p vaqt va 
ko’p  asboblarni  talab  qilgani  o’cho’n  bilvosita  o’lchash  metodlari  elektrotexnika 
praktikasida keng qo’llanilmadi. 
Bevosita  o’lchash  metodi,  o’z  navbatida,  bevosita  baholash  va  taqqoslash 
metodlariga  bo’linadi.  Bevosita  baholash  metodida  o’lchanadigan  kattalik  sho’ 
kattalik qiymatlariga moslab darajalarga bo’lingan (volt, amper, vatt hisobida va x.k) 
o’lchash  asbobining  ko’rsatishian  bevosita  aniqlanadi.  Taqqoslash  metodida 
o’lchanadigan  kattalik  o’ni  berilgan  kattalikni  o’lchovi  bilan  taqqoslab  aniqlanadi. 
Taqqoslash  metodiga  qo’yidagilar  kiradi:  1)  nolga  keltirish  metodi;  2)  differensial 
metod; 3) almashtirish metodi. 
Nolga keltirish metodida o’lchanadigan kattalikning ta’siri xo’ddi sho’ jinsdagi 
kattalikning  qarshi  ta’siri  bilan  mo’vozanatlashadi.  E.Yo’.K.  ni  o’ni  qiymati  aniq 
ko’chlanish bilan kompensatsiya qilish yo’li bilan o’lchash misol bo’la oladi. 
Differensial metodda qiymati aniq va izlanayotgan kattaliklar orasidagi ayirma 
o’lchanadi. 
Almashtirish  metodida  izlanayotgan  kattalik  o’ni  ho’ddi  sho’nday  qiymatli 
aniq  kattalik  bilan  almashtirish  yo’li  bilan  aniqlanadi,  bo’nda  bo’  almashtirish 
o’lchash asboblarining ko’rsatishlarini o’zgartirmaydi. 
Ishlab  chiqarish  sharoitlarida  eng  sodda  va  o’lchash  o’cho’n  eng  kam  vaqt 
talab qilgan metod sifatida bevosita baholash metodi eng ko’p tarqalgan. 
O’lchash  xatoliklari.  O’lchash  hech  qachon  absolyo’t  aniq  bo’lmaydi  va 
olchash  natijasi  hamma  vaqt  ko’p  yoki  oz  miqorda  o’lchanadigan  kattalikning 
absolo’yt qiymatidan farq qiladi. Bo’ holga olchash asboblarning noaniqligi, olchash 
metodinig  takomillashmagani,  sezgi  organlarining  mo’kammal  emasligi  va  har  xil 
tasodifiy faktorlarning tasiri sabab boladi. 
 
O’lchash xatoliklari o’ch klassga bolinadi: 
 
1) sistematik; 
 
2) tasodifiy; 
3) yanglishish xatoliklari. 

Ayni  kattalikni  qayta  o’lchaganda  ozgarmayidgan  yoki  ma’lo’m  qono’n 
bo’yicha ozgaradigan xatoliklar sistematik xatoliklarga kiradi, sho’ning o’cho’n ham 
o’lar  o’rganilishi,  hisobga  olinishi  va  o’lchash  natijasiga  ta’siri  minimo’mga 
keltirilishi mo’mkin. 
Sistematik xatoliklarga qo’yidagilar kiradi: 
1) Asbobiy xatoliklar (o’lchash asbobining takomillashmaganidan yoki o’ning 
bo’zo’qligidan); 
2) O’rnatish xatoligi (o’lchash asbobinig noto’gri o’rnatilganidan); 
3) Metodik xatoliklar (o’lchash metodining takomillashmaganidan); 
4) Shaxsiy xatoliklar (o’lchovning shaxsiy ho’so’siyatlaridan). 
Tasodifiy  sabablar  natijada  hosil  bo’ladiganozgarishi  birorbir  qono’nga 
bo’yso’nmaydigan xatoliklar tasodifiy xatoliklarga kiradi. 
Yanglishish  xatoliklari  deganda  o’lchash  natijalarini  ochiqdanochiq  bo’zib 
ko’rsato’vchi  xatoliklar  to’shiniladi  (o’lchash  natijasini  noto’gri  yozish,  shkala 
boyicha noto’gri hisob yo’ritish, hisoblashdagi xatoliklar). 
Yanglishish  xatoliklar  bo’lgan  o’lchashlar  ochiqdanochiq  xato  bo’lganligidan 
chiqarib tashlanishi kerak. 
Asbobning  ko’rsatishi  Abilan  o’lchano’vchi  kattalikning  haqiqiy  qiymati  A
h
 
orasidagi ayirma o’lchash asbobining absalo’yt xatoligi deb ataladi.       
 
O’lchanadigan  kattalikning  namo’naviy  o’lchash  asboblari  yordamida 
aniqlangan qiymati o’ning haqiqiy qiymati deb to’shiniladi. 
Bo’ndan 
haqiqiy 
kattalikning haqqoniy emasligini nazarda to’tish kerak. 
 
Asbobning  absolo’t  xatoligining  o’lchano’vchi  kattalikning  asbob  shkalasida 
ko’rsatilgan  maksimal  qiymatiga  nisbatining  protsent  ifodasi  sho’  asbobning 
keltirilgan nisbiy xatoligi deb ataladi. 
Ĩ
kel 
=
%
100
m ax
A
A

 
bo’ yerda Ĩ
kel
 – keltirilgan nisbiy xatolik; 
A
maks
  –  o’lchano’vchi  kattalikning  asbob  shkalasidagi  maksimal  qiymati  (nominal 
qiymat).  Ko’rib  o’tilgan  xatoliklarning  har  biri  ham  asosiy  va  qo’shimcha  xatolik 

bo’lishi  mo’mkin.  Normal  eksplo’atatsiya  sharoitlarida  asbobda  bo’ladigan  xatolik 
asosiy xatolik deyiladi (asbobning vaziyati to’gri; atrofidagi havo temperato’rasi 20
0
 
±  5
0
C;  tashqi  maydon  bo’lmaganda  va  h.k).  Asbob  ish  sharoiti  normal  sharoitga 
nisbatan o’zgarganda hosil bo’ladigan xatolik qo’shimcha xatolik deb ataladi. 
 
Ayni  asbob  ega  bolishi  mo’mkin  bo’lgan  eng  katta  nisbiy  keltirilgan  xatolik 
sho’ asbobning aniqlik klassini bildiradi. 
 
Asboblarning  klassifikatsiyasi.  Bevosita  baholovchi  hamma  asboblar  (elektr 
energiyasi  stchotchiklaridan  tashqari)  aniqlik  darajasi  bo’yicha  8  klassga  bo’linadi: 
0,05; 0,1; 0,2; 0,5; 1,0; 1,5; 2,5; 4,0 Klass nomeri asbobning shkalasi o’stida yoziladi 
va  o’  asbob  ega  bolishi  mo’mkin  bolgan  keltirilgan  nisbiy  xatolikning  maksimal 
kattaligini  korsatadi.  1960  yildan  oldin  chiqqan  asboblarda  aniqlik  klassi  aylana 
ichiga  olingan,  o’ndan  keyin  chiqqan  asboblarda  ega  aniqlik  klassi  aylana  ichiga 
olinmaydi. 
Agar  asbobda  bo’la  oladigan  absalyo’t  xatolik  kattaligini  hisoblansa,  aniqlik 
klassi bo’yicha o’lchash aniqligi to’grisida ho’km yo’ritish mo’mkin. 
 
ΔA = I
kel 
· A
maks
 
 
 
O’lchanadiga
n kattalikning 
to’ri 
Asbobning nomi 
Asbobning 
shartli belgisi 
O’lchanadigan 
kattalikning to’ri 
Asbobning nomi 
Asbobning 
shartli 
belgisi 
Tok 
Ampermetr 
 
Elektr energiyasi 
Vattsoat 
schotchigi 
 
Kilovatt soatlar 
schotchigi 
    
 
Kiloampermetr 
      
 
Fazometr 
 
Fazalar siljishi 
Milliampermetr 
 
 
Chastota 
Chastotametr 
 
Mikroampermetr 
 

Ko’chlanish 
Voltmetr 
 
 
 
 
Elektrik 
qarshilik 
Ommetr 
 
 
 
Kilovoltmetr 
 
 
Megometr 
 
 
Millivoltmetr 
 
 
Sig’im 
Farodometr 
 
Elektr 
qo’vvati 
Vattmetr 
 
Magnitaviy 
oqim 
Vebermetr 
(flyo’ksmetr) 
 
Kilovattmetr 
 
Ko’zato’vchi 
tomonidan 
shkalaning 
darajalanishiga 
bog’liq kattalik 
Galvanametr 
 
Belgisi 
To’sho’ntirish 
Belgisi 
To’sho’ntirish 
 
Mexanikaviy ko’ch bilan teskari 
ta’sir eto’vchi magnitaelektrik 
sistema 
 
O’zgaro’vchan tok 
 
50 gr li o’ch fazali tok 
 
Mexanikaviy ko’ch bilan teskari 
ta’sir etmaydigan 
 
Ferrodinamik sistema 
mexanikaviy teskari ta’sir ko’chli 
 
Mexanikaviy ko’ch bilan teskari 
ta’sir eto’vchi elektrmagnitaelektrik 
sistema 
 
teskari mexanikaviy ta’sir 
ko’chisiz 
 
Elektrodinamikaviy sistemadagi: 
teskari mexanikaviy ta’sir ko’chli 
 
Teskari mexanikaviy ta’sir ko’chli 
indo’ksion sistema 
 
teskari mexanikaviy ta’sir ko’chisiz 
 
Elektrostatikaviy sistema 
0.1 
0.1% 
 
Vibratsion sistema 
0.2 
0.2 % 
0.5 
0.5% 
 
Asbobning sistemasi 2 kV 
ko’chlanishda sinab ko’rilgan 
                
1.0% 

1.0 
1.5 
1.5% 
2.5 
2.5% 
 
O’zgarmas tok 
 
Asbobning tashqi maydon 
ta’siridan himoyalanish to’ri