Tibbiyot instituti talabalari uchun

16.5. Dog’da qon borligini ko’rsatuvchi tasdiqlovchi usullar
Eritrotsitlarning tarkibiy qismi gemoglobin hisoblanadi. Shuning uchun ham 
dog’da gemoglobin bo’lsa bu qon borligini tasdiqlovchi belgi hisoblanadi. 
Gemoglobin va uning hosilalarini aniqlash 2 yo’l bilan amalga oshiriladi:
1) spektral usul;
2) xromatografiya usuli.
Spektral tekshirish gemoglobin va ularning hosilalari eritmalarini ma’lum 
uzunlikdagi yorug’lik to’lqinlarini yutish yoki yo’lsimon yutilish spektrlari hosil 
qilishiga asoslangan. Spektrning xarakterli xususiyati (yutilish yo’li miqdori va 
joylashuvi) har bir gemoglobinning hosilasi (gematoxromagen, gematoporforin) 
uchun doimiy va spetsifik bo’lishidir.
Qonni erigan tiniq suyuq holatda bo’lishi odatda oksigemoglobindan darak 
beradi va bu spektroskop yordamida to’g’ridan to’g’ri ko’rinadi. Mikrospektroskop 
yordamida ancha kichkina dog’larda ham qon borligi aniqlaniladi. Bunday 
tekshirishda qonga ma’lum reaktiv bilan ta’sir qilganda gemoglobinning hosilasi 
gemoxromagen yoki gematoporfirin borligi aniqlaniladi. Mikrospektroskop 
tuzilmasi yordamida tekshiriluvchi dog’ spektrini nazorat spektri bilan solishtirish 
imkoniyati to’g’iladi. Tekshiriluvchi va nazorat spektrlarini aniq to’g’ri kelishi 
tekshiriluvchi dog’da qon borligini tasdiqlaydi (118-rasm).
Qon dog’idagi gemoglobinni xromatografiya usulida ham aniqlaniladi. 
Xromatografik taxlil fiziko-kimyoviy usul bo’lib, bunda sorbent orqali tok 
o’tganda rangli reaktsiya kuzatiladi. Xususan, silufal plastinkasida benzidin 
reaktsiyasi yordamida gemoglobin aniqlaniladi. Xromatografiya usulida 
tekshirilganda tekshiriluvchi materialni tejab sarflanish imkoniyati tug’iladi.
570

---

Dog’da qon borligini aniqlash uchun mikrokristallik reaktsiyani qo’llash 
mumkin. Bu ayrim gemoglobin hosilalarini kristallar hosil qilish xossalariga 
asoslangan. Mikrokristallik reaktsiyalar kam sezuvchan bo’lganligi uchun hozirgi 
davrda laboratoriya sharoitida qo’llanilmaydi.
Ko’zga tashlanmaydigan qon izlarini qidirishda laboratoriya sharoitida 
gematoporfirinni aniqlash uchun flyuorestsentsiya mikroskopidan foydalaniladi. 
Ma’lumki, gemoglobinning hosilasi gematoporfirin ultrabinafsha nurlari 
yordamida tinik to’q sariq-qizil shulalanish xususiyatiga ega.