O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun

M ielotoksik agranulotsitoz
sitostatik omillar (ionlovchi nur, d o ri- 
darm onlar) ta ’siri natijasida vujudga keladi va ulam ing m iqdori va 
ekspozitsiyasiga b og‘liq b o ‘lib, odatda sek in -asta rivojlanadi; unga 
le y k o p e n iy a n in g tro m b o ts ito p e n iy a va k o 'p in c h a anem iya bilan 
birgalik d a q o 's h ilib kelishi, y a ’ni pansitopeniya shaklida uchrashi 
x o sd ir. A g ra n u lo ts ito z c h o 'q q is id a q izil k o 'm ik d a g ran u lo tsita r, 
s h u n in g d e k e r itr o ts ita r e le m e n tla rn in g va m e g a k a rio ts itla m in g
y o ‘qolishi kuzatiladi.
Im m u n a g ra n u lo tsito z
a so sa n ik k i tu rd a b o 'la d i: g ap ten li va 
a u to im m u n li (tiz im li q izil y u g u ru k d a v a b a ’zi b o shqa im m unli 
p a to lo g iy a sh a k lla rid a), sh u n in g d ek izo im m un li (yangi tu g 'ilg a n
c h a q a lo q la rd a , b a ’zan g e m o tra n s fu z iy a d a n k e y in ) ham b o 'lis h i 
m um kin.
Leykotsitozlarda va leykopeniyalarda leykoformula va leykotsitar 
profilning o'zgarishlari kuzatiladi. Leykotsitlar ayrim turlari sonining 
ko'payishi yoki kamayishi, ulam ing umumiy soni m e’yoriy, ko'paygan 
y o k i k a m a y g a n lig ig a b o g 'liq h o ld a , n isb iy yoki m u tlaq b o 'lis h i 
m um kin. M asalan, lim fotsitlar foizining oshishi (60% ), leykotsitlar 
umumiy sonining kamayishida kuzatilsa, nisbiy limfatsitozni anglatadi. 
Chunki bu hujayralaming mutlaq soni m e’yoriy ko'rsatkichlar atrofida 
b o 'lish i m um kin. Shu bilan bir qatorda leykotsitlar ayrim shakllarini 
nisbiy ko'rsatkichlarining kamayishi, leykotsitlaming umumiy miqdori 
o s h g a n h o la td a bu h u ja y ra la r s o n in in g h a li c h in d a n ham
k am ayg an ligidan darak berm aydi. C hunki ulam ing 1 m kl qondagi 
m utlaq m iqdori m e’yoriy yoki hatto oshgan bo'lishi mumkin.
L e y k o ts itla r s o n i, u la rn in g a y rim s h a k lla rin in g n isb a ti va 
m o rfo lo g iy a s in in g o 'z g a r is h i k a s a llik q o 'z g 'a tu v c h in in g tu ri, 
virulentligi, kechish xarakteri va patologik jarayonning tarqalishiga, 
organizm ning individual reaksiyasiga bog'liq.
Yadro s iljis h i -
bu y a d ro s i se g m e n tla sh m a g a n (y o sh ) va 
segm entlashgan neytrofillar nisbatining o'zgarishidir. U yadro siljishi 
indeksini hisoblash y o 'li bilan aniqlanadi. M e’yorida yadro siljishi 
indeksi (Bobrov indeksi) 1/15 yoki 0,06-0,08 ga teng. Chap va o'ng 
to m o n g a y ad ro siljish i farq lan ad i. C h ap tom onga siljish neytrofil 
qatoridagi hujayralam ing yasharganligini bildiradi.

---

Y adroning c h a p g a s iljis h in in g q u y id a g i tu rla ri m av ju d . 1) 
regenerativ siljish - granulotsitopoez reaktivligi faolligining ko ‘rsatkichi 
b o ‘lib hisob lan adi (yuqori b o ‘lm agan um um iy ley k o tsito z fonida 
tayoqcha yadrolilar va metamielotsitlar miqdori oshgan, bitta-yarim ta 
m ie lo ts itla r u c h ra y d i); 2) g ip erreg e n e ra tiv (le y k e m o id ) s iljis h -
leykopoetik to ‘qim aning haddan tashqari giperplaziyasi, hujayralar 
yetilishining buzilishi va qon tarkibining yasharishini aks ettiradi. Bu 
paytda tayoqcha yadroli granulote’tlar va m etam ielotsitlar soni keskin 
oshadi, m ielotsitlar, prom ielotsU lar paydo b o ‘ladi; leykotsitlarning 
um um iy soni oshg an , o ‘zg arm ag an v a h a tto , m ie lo id kurtak n in g
faollashgandan keyin holdan toyishi n atijasida, kam aygan b o 'lish i 
mumkin; 3) degenerativ siljish - levkopoezning susayishi va chuqur 
b u zilish id an d arak beradi. L eykogram m ada um um iy leyk op eniy a 
fonida sitoplazmasi va yadrosi degenerativ o ‘zgargan tayoqcha yadroli 
n e y tro fil g ra n u lo tsitla r k o ‘p a y a d i, s e g m e n ty a d ro lila r k am ay ad i, 
m etam ielo-tsitlar esa uchramaydi; 4) regenerativ - degenerativ siljish 
q iz il k o ‘m ik da p a to lo g ik o ‘z g a rg a n va y e tilis h i b u z ilg a n
le y k o ts itla rn in g m e ’y o rid a n k o ‘p ish la b c h iq a r ilis h i b ila n
xarakterlanadi. Bunda leykotsitoz kuzatilib, qon surtmasida degenerativ 
o ‘zgarishlar bilan tayoqcha yadroli granulotsitlar, m etam ielotsitlar va 
m ielotsitlar soni ko ‘payadi.
Neytrofillar degeneratsiyasining belgilari quyidagilardan iborat; 1) 
toksogen donadorlik - sitoplazm ada o q sillam in g infeksion (toksik) 
a g e n t t a ’siri o s tid a k o a g u la ts iy a s i n a tija s id a q o ‘p o l, in te n s iv
bo‘yaladigan donachalar paydo bo‘lishi; toksogen donachalar yiringli- 
s e p tik ja ra y o n la rd a (p e rito n it, fle g m o n a va h .k .) k u z a tila d i; 2) 
K nyazkov-D ele tanachalari - bazofiliyaning sitoplazmadagi och-ko‘k 
k o ‘rinishda, turli cho‘km alar shaklida uchraydigan qoldiqlari: qizamiq, 
o ‘pka zotiljami va boshqa infeksiyalarda kuzatiladi; 3) sitoplazmaning 
vakuolizatsiyasi hujayralam ing yog‘li degeneratsiyasi natijasida hosil 
bo‘ladi. Preparat spirt bilan fiksatsiya qilinganda yog‘ eriydi va bo‘yoqni 
o ‘zig a olm aydigan b o ‘sh!iqlar (vakuolalar) paydo b o ‘ladi (teshikli 
leykotsitlar). V akuolizatsiya sepsisning o g ‘ir shakllari, abssess, nur 
kasalligida uchraydi.
Yadroning o ‘ng tom oniga siljishi yosh hujayralarning kamayishi 
y o k i to ‘la y o ‘qo lish i va seg m e n ty ad ro li n e y tro filla rn in g oshishi, 
gipersegm entatsiyalashgan (5 -6 segmentgacha) hujayralarning paydo 
b o ‘lishi bilan tavsiflanadi. 0 ‘ng tomonga siljish granulotsitopoezning 
susayib qolganidan darak beradi.

---