Nawayi mámleketlik pedagokikaliq institutinio Ózbek tili hám ádebiyati fakulteti Qaraqalpaq tili

 
8. Bolımsızlıq almasıǵı 
 
heshkim, hesh nárse, heshbir, heshqàshàn,
heshqàndày, heshteme
 

---

Oy-pikirdio jagdayina, sóylewdio maqseti ham 
mazmunina qaray olardio pikir alisiw tájiriybesinde 
qollanilatuģin orni bar. Máselen, Asqar oninshi klasta 
oqiydi, Asqar mekteptegi úlgili oqiwshilardio biri degen 
gáplerdi alip qarayiq. Bunda bir-birine baylanisli oy-pikir 
Asqar haqqinda bolip otir, gápler sintaksislik jaqtan 
duris qurılǵan. Degen menen, ekewi de Asqar sózinio 
qaytalaniwinan usi pikirdio stillik jaqtan qolaysiz 
ekenligin sezeseo. Eger Asqar sózin ekinshi gápke ol sózi 
menen almastirsaq, onda qaytalaw sezilmeydi, pikirdio 
gápler arqaliq aolatiliwinda stillik dállik payda boladi. 
Ádebiy tilde sóylew tájriybesinen usilay qáliplesken. 

---

Men, sen, ol, biz, siz sózleri betlik almasıǵın bildirip, úsh bette, birlik, kóplik 
sanlarda qollanıladı. Sorawları: kim?, kimler?, neler? 1-bet: men, biz (bizler) 
sóylewshi adamdı bildiredi. Mısalı: Men kinoǵa bardım. Bizler oynadiq. 2-bet: 
sen, siz (sizler) tıolawshı adamdı bildiredi. Mısalı: Sen kitaptı oqı. Sizler tıolao.
3-bet: ol (olar) sóylewshi menen tıolawshıdan basqa adamlar hám basqa da 
zatlardı bildiredi. Mısalı: Ol súwret saldı. Olar qosıq ayttı. Sorawı: kim?, 
kimler? Sıpayı sóylewde men, sen almasıqlarınıo ornına biz, siz, almasıqları 
qollanıladı. Betlik almasıqlarına -lar/-ler kóplik qosımtaları jalǵanadı. Kóplik 
qosımta ol almasıǵına jalǵanǵanda, túbirdegi l háribi túsip qalıp jazıladı:
ol+lar—o-lar. Betlik almasıqları seplik qosımtaları menen túrlenedi.