Ma’mur qahhorov

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3-MAVZU
 
G‘ARB FALSAFASI
I.
Qadimgi Yunoniston jaxon falsafiy tafakkurining ilk markazlaridan 
biridir
.
Qadimgi yunon falsafasi er. av. VI asrda, quldorlik jamiyati gullab-
yashnagan dastlabki shaxar-davlatlarda paydo bo‘ldi. Falsafa bu 
o‘lkada savdo va sanoat rivoj topib, tabiat to‘g‘risidagi bilimlarga 

---

extiyoj tug’ilgan vaqtda borliqni idrok etishdagi yangi dunyoqarash 
sifatida vujudga keldi. 
Dastlabki yunon falsafiy maktablari kichik Osiyodagi Ioniya orolida 
joylashgan 
Milet
shaxrida shakllandi.
Milet falsafiy maktabi
vakillari 
Fales, uning shogirdlari Anaksimandr va Anaksimen substantsiya, 
ya’ni borliqning asosini tashkil etuvchi moxiyat xaqidagi ilk sodda 
ta’limotlarni ishlab chiqqanlar. Fales ta’limotida suv, Anaksimandr
ta’limotida muayyan mavxum modda bo‘lmish «apeyron», 
Anaksimen ta’limotida xavo ana shunday moddiy substantsiya deb 
talqin qilinadi. Demak , Milet maktabi falsafasi materializmdan iborat 
bo‘lib, moddiy borliq – materiya mavjudligini va abadiyligini e’tirof 
etadi. 
Kichik Osiyoning Efes shaxrida yashagan
Geraklit
(er.av.530-470) 
ham materialist faylasuf edi. Uning fikricha, barcha narsa va 
xodisalarning mavjudligi, cheksiz-chegarasizligi, turli-tumanligi va 
abadiyligining sababi moddiy xodisa bo‘lmish olovdir. Olov xamma 
narsa va jarayonlarning, mangu xarakat va o‘zgarishlarning moddiy 
negizi, boshlangichi xisoblanadi. Dunyo mangu alangalanib 
turadigan olovdan iborat. Geraklit olov misolida dastlabki sodda 
dialektik g’oyalarni ilgari surgan. Uning fikricha, olamda o“zgarmas 
narsaning o‘zi yo’q va bo’lishi xam mumkin emas. Narsalar xamma 
vaqt xarakatlanib, o‘sib, o‘zgarib, bir turdan ikkinchi turga «oqib» 
o‘tib turadi. Bu jarayonni Geraklit 
«dialektika»
termini bilan 
nomlagan. Dialektik jarayonning moxiyatini u daryo oqimi misolida 
tushuntirib shunday degan: «Oqib to’rgan daryoga ikki bor tushib 
bo‘lmaydi». Nega? Chunki oqim biror daqiqa to‘xtamasligi sababli 
suvga ikkinchi bor tushilganda oldingi suvlar allaqachon oqib 
ketgan, o‘zandagi suv yangilangan bo‘ladi. Demak, borliq xam 
xuddi daryo singari mangu xarakat va o‘zgarishdadir, deb 
xulosalaydi mutafakkir. Geraklitning fikricha, narsa-xodisa xarakati, 
o‘zgarishining manbai tashqarida emas, narsaning o‘zida, uning ichki 
qarama – qarshiliklari kurashidadir. Shuning uchun ham mangu 
xarakatdagi narsa – xodisalarning birortasini takrorlanmaydi. «kurash 
xamma narsaning otasi, xamma narsaning podshosidir», deydi 
Geraklit. 
Borliq doimiy o‘zgarishda ekan, binobarin, mutloq narsaning o‘zi 
yo‘q demak, hamma narsa nisbiydir. Narsaning xossa va sifatlari xam 
nisbiy, chunki ular bir-birlarini taqqoslaganda yuzaga chiqadi. 
Geraklit zukkolik bilan qayd etgan olamiy xarakat va nisbiylik, 
qarama qarshiliklar birligi va kurashi xaqidagi sodda dialektik fikrlar 
falsafiy tafakkurning keyingi rivojiga kuchli turtki berdi. 

---

Qadimgi yunon faylasuflari