Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

CQS = (0,5*Y + 0,3*O + 0,15*V + 0,05*R )
k
 
Bu yerda, 
CQS
–kvotalarni hisob-kitob ulushi; 
Y
–3 yillik davr uchun bozor 
almashinuv kurslari (umumiy hajmi 60 % ) asosida va xarid qobiliyati pariteti 
bo‗yicha (umumiy hajmi 40 %) o‗rtacha hisoblangan YaIM hajmi;
O 
―iqtisodiyot 
ochiqligi‖–5 yilik davr davomidagi to‗lov balansi joriy operatsiyalari bo‗yicha joriy 
tushumlar va to‗lovlarni (tovarlar, xizmatlar, daromadlar va transfertlar) o‗rtacha 
yillik summasi hajmi; 
V
―o‗zgaruvchanlik‖–joriy tushumlar va kapital sof oqimi 
(13 yil davri davomidagi o‗rtacha 3 yillik trend og‗ishi sifatida o‗lchanadi); 
R
–12 
yil uchun rasmiy xalqaro rezervlar (oltin tanga, xorijiy valyuta, SDR zahirasi va 
XVF dagi rezerv pozitsiyasi)o‗rtacha yillik hajmi;
K
–―qisish koeffitsienti‖=0,95 
tashkil etib, ushbu koeffitsient a‘zo–davlatlar o‗rtasidagi kvota hisoblash ulushini 
228
Mejdunarodnie valyutno-kreditnie otnosheniya: Uchebnik dlya vuzov /Pod red. L.N.Krasavinoy.–4–e izd., pererab. 
i dop.–M.:Izdatelstvo Yurayt, 2014. 368–369s.
229
http://www.imf.org/external/np/pp/eng/2008/032108.pdf.

---

kamaytiradigan dispersiyasi Ko‗rsatilgan tarkibiy qismlarning ulushi muvofiq 
ravishda 50 %, 30 %, 15% va 5% larni tashkil etishi lozim. 
Boshqaruvchilar Kengashi XVF ning kunlik siyosatini ishlab chiqish va 
amalga oshirish uchun javobgar bo‗lgan doimiy faoliyat yurituvchi organi– Ijro 
etuvchi kengashni (Executive Board) tayinlaydi. Xususan, Ijro etuvchi kengash 
tomonidan Fond moliyaviy resurslarini boshqaradi, islohatlar bo‗yicha tavsiyalar 
berish, a‘zo–mamlakatlarga kreditlar berish to‗g‗risida qaror qabul qilish hamda 
ularni byudjet, moliya, iqtisod sohasidagi siyosati bo‗yicha nazoratni amalga 
oshiriladi
230
.
Shuningdek, XVF o‗z kapitaliga qo‗shimcha ravishda qarz resurslarini jalb 
qilishi (1962 yil oktyabrdan kuchga kirgan qarzlar to‗g‗risidagi dastlabki bosh 
kelishuv ‖o‗nlik guruhi‖ Belgiya, Buyuk britaniya, Germaniya, Italiya, Kanada, 
Niderlandiya, AQSh,Frantsiya,Shvetsiya,Yaponiya davlatlari bilan tuzilgan) 
mumkin. Inqirozdan jabrlangan mamlakatlarni o‗z vaqtida mablag‗lar bilan 
ta‘minlash uchun Ijro etuchi kengash 2010- yil aprelda qarzlar to‗g‗risidagi yangi 
kelishuv yuzasidan bo‗lgan taklifni ma‘qulanishi natijasida 2011- yil oxiriga kelib, 
mazkur mexanizmga 14 ta yangi donor davlatlar qo‗shilib umumiy soni 38 tani, 
jalb qilingan mablag‗lar summasi 370 mlrd. SDR
231
gacha (taxminan 570 mlrd. 
dollar) o‗sgan
232
.
XVF a‘zo–davlatlarga xorijiy valyutadagi kreditlar taqdim etadi birinchidan, 
to‗lov balansi defitsitini yopish uchun; ikkinchidan, makroiqtisodiy barqarorlik va 
iqtisodiyotni strukturaviy qayta qurish uchun hukumatni kreditlash yo‗li bilan 
byudjet harajatlarini amalga oshirish uchun. Kreditlash turlari (mexanizmlari) 
maqsadi va shartlari (berilish va to‗lash muddatlari, summasi, qiymati, komission 
va foizlari qo‗shilgan xolda) bo‗yicha farqlanadi.
XVF ning ―umumiy resurslar hisobi‖ orqali o‗z mablag‗lari hisobiga
kreditlashning asosiy mexanizmlariga rezerv ulushi–XVF 25 % kvotasi 
(kapitaldagi badali) chegarasida a‘zo–davlatlar olishi mumkin bo‗lgan (to‗lov 
balansidagi defitsitni yopish bo‗yicha asoslangan talabi asosida avtomatik ravishda 
beriladigan) kredit.
Kredit ulushi–rezerv ulushidan yuqori bo‗lgan valyuta kreditlari to‗rtta kredit 
yoki transhga ulushiga bo‗linib (har biri mamlakat kvotasi 25% bo‗yicha), XVF 
aktividagi valyutasining umumiy summasi mamlakt kvotasining 200% dan (Fondga 
obuna bo‗yicha kiritilgan 75% kvotani qo‗shgan holda)oshmasligi kerak. 
―Stend–bay‖ rezerv kreditlari to‗g‗risidagi kelishuvlar (1952- yil)– 
kelishilgan muddat va summadagi XVF kreditini a‘zo–davlatlarni milliy valyuta 
almashtirish orqali hech qanday to‗siqlarsiz olishini kafolat bilan ta‘minlaydi; 
kreditlashning kengaytirilgan mexanizmi (1974 yil)–oddiy kredit ulushiga nisbatan 
katta miqdorda va yanada uzoq muddatlarga mo‗ljalangan (odatda yilga, zaruriy 
holatlarda 4 yilgacha ma‘lum miqdorlarda (transh) kreditlar, shu bilan birga XVF
230
Doklad RISI. BRIKS i mejdunarodnaya finansovaya arxitektura: ot MVF k spravedlivomu mnogopolyarnomu 
miroporyadku. Problemi natsionalnoy strategii № 3 (30) 2015. 
231
Spetsialnie prava zaimstvovaniya (SPZ), ili SDR (angl. Special Drawing Rights, SDR, SDRs) –iskusstvennoe 
rezervnoe i platyojnoe sredstvo, emitiruemoe MVF.
232
Deystviya MVF v otvet na globalniy ekonomicheskiy krizis: Inform. sprav-ka // MVF:internet-
sayt.2014.Sentyabr.S.2–3.URL: http://www.imf.org/external/np/exr/facts/rus/changingr.pdf. 

---

252 
standart mexanizmlardan tashqari bir qator vaqtinchalik va maxsus usuldagi 
kreditlash usullaridan foydalanadi
233
.