|
6.3.Bozor kon‟yunkturasi holati va kelgusida rivojlanish ko„rsatkichlari
hamda baholash uslublari
Kon‘yunktura tahlili o‗z ichiga ishlab chiqarish va iste‘molning hajmi, tarkibi,
bir tovarning boshqasining o‗rnini egalay olish imkoniyati, tovar zahiralari,
narxning o‗zgarishi, reklama xizmati, bozor ishtirokchilarining o‗rganishni oladi.
Bozor konyu‘nkturasini muntazam ravishda o‗rganib borish savdo faoliyatini
muvaffaqiyatli yakuniga imkon beradi. Har davrda bozor kon‘yunkturasi qaysi
tovar chiqarishni ko‗paytirish, qaysi tovarga talabning kamayishi haqida aniq
ma‘lumotlar beradi. Bu ma‘lumotlar ishlab chiqarish uchun ham savdo firmasi
uchun ham zarurdir. Bozor kon‘yunkturasi bozorda muvozanatni mavjudligi yoki
128
bo‗zilganligi bilan xarakterlanadi. SHunga ko‗ra bozor kon‘yunkturasi ijobiy va
salbiy, qulay va noqulay bo‗lishi mumkin.
Bozor kon‘yunkturasi ayrim tovar ishlab chiqaruvchilar miqyosiga va sotib
oluvchilarning xarid qobiliyatiga bog‗liqdir, narx- navoga, modaning o‗zgarishiga
qarab har xil bo‗ladi. Bozorning kelajakdagi holatini ishlab chiqarishning
texnikaviy ahvoli, unga sarflangan qo‗shimcha resurslar, ularning qaytarib berish
muddatlari, tovar zahiralari dinamikasi, eksport va import, shuningdek narx -
navodagi o‗zgarishlar yo‗nalishiga qarab aniqlash mumkin. Bu bilan tovar taklifi
o‗rganiladi.
Investitsiya summasi va tuzilishiga, mehnat predmetiga bo‗lgan talab va
korxona, tashkilotlar pul sarfining yo‗nalishiga qarab, shuningdek aholi xarid
qobiliyatining, uning tovarlar bilan ta‘minlanishini darajasini hisobga olib talab
o‗rganiladi.
Uzoq muddatli o‗sish imkoniyalarini aniqlash va kon‘yunktura tahlili bir -biri
bilan bog‗liq va u bir-birini to‗ldira boradi.
Sifatli tahlil qilish uchun to‗plangan ma‘lumotlarni 3 ta guruhga bo‗linadi:
-o‗tgan davr kon‘yunktura ma‘lumotlari;
-tadqiq qilinayotgan davr kon‘yunktura ma‘lumotlari;
-kelgusidagi kon‘yunkturaga ta‘sir etuvchi ma‘lumotlar.
Kon‘yunkturani tahlil qilish shakli bo‗lib, kon‘yunktura sharhi bo‗lib
hisoblanadi.
Kon‘yunkturani tahlil qilish savollariga o‗tishdan avval kon‘yunkturani
ko‗rsatkichlar tizimini ko‗rib chiqish darkor.
Ko‗rsatkichlar shartli ravishda makro va mikro ko‗rsatkichlarga bo‗linadi.
Makroqo‗rsatkichlarga
-
umumxo‗jalik
kon‘yunkturasini
tavsiflovchi
ko‗rsatkichlar: yalpi milliy mahsulot, yalpi milliy daromad, ishlab chiqarish
ko‗rsatkichlari, tovar aylanma ko‗rsatkichlari, pul muomalasi ko‗rsatkichlari,
iste‘mol ko‗rsatkichlar kiradi. Mikroqo‗rsatkichlarga esa alohida tovarlar bozorini
tavsiflovchi ko‗rsatkichlar kiradi: ishlab chiqarish ko‗rsatkichlari, mahsulot
sotilishi va iste‘moli, narx dinamikasi va h.k.
129
Umumxo‗jalik kon‘yunkturaning tahlilini izlanishni maqsadiga ko‗ra ikkita
yo‗l olib borish mumkin:
1.
Agar ma‘lum bir vaqtning ichida kon‘yunkturaning rivojlanish
tendensiyalari va sur‘atlarini bilib olish masalasi qo‗yilgan bo‗lsa, u holda
kon‘yunktura tahlili shu vaqtning ichida uning dinamikasini o‗rganish yo‗li bilan
olib boriladi,
2.
Agar eng oxirgi sanaga kon‘yunktura holatini aniqlash masalasi qo‗yilgan
bo‗lsa, u holda iqtisodiy siklning fazasini va faza ichidagi misol tariqasidagi joyini
aniqlash yo‗li bilan olib boriladi. SHuni e‘tiborga olish kerakki, kon‘yunktura
tahlili va uzoq tendensiyalarning rivojlanishini aniqlash o‗zora bog‗liq va bir -
birini to‗ldiradi.
Kon‘yunktura tahlili jamiyatning xo‗jalik xyotining qiyinligini hisobga
olmagan holda u yoki bu qarashlarni tasdiklaydigan o‗zboshimchalik bilan
tanlangan omillar va statistiktik ma‘lumotlarga endoshib emas,balki bir-biriga
qarama-qarshi hodisalarning yig‗indisiga endashish kerak.Kon‘yunktura tahlilining
shakli bu kon‘yunktura sharhi va ma‘lumotnomasidir.
Mahsulotni ishlab chiqarishni belgilanganligiga qarab,mahsulotni absolyut
birligi
ulchovlarida
ishlab
chiqarib,
ishlab
chiqarish
davrini
davomiyligi,iste‘molchilar
doirasi
tezroq
yoki
sekinroq
kon‘yunkturani
o‗zgarishini aks ettiradi.
Ba‘zi tarmoqlar,masalan kora metallurgiya,xavo va suv transporti,kurilish
belgilangan iste‘molchilar uchun oldindan buyurtma qilish tizimi bo‗yicha
ishlaydilar.Boshqalar esa, ya‘ni avtomobil , radioelektron va shu kabilar qisqa
muddat ichida ishlab chiqariladi va bozorda noma‘lum iste‘molchilarga sotiladi.
Uzoq muddatli tovarlarni ishlab chiqarishni qisqarishi yoki o‗z ishi natijasida
ishlab chiqarish kon‘yunkturasini yaxshilash yoki yomonlash aniq ko‗rsatkichi
bo‗lib hisoblanmaydi. CHunki katta buyurtma portfelining kattaligi yoki shunday
tarmoqlarda uning yo‗qligi mahsulot ishlab chiqarish dinamikasining iqtisodiy
siklning dinamikasidan rad etadi.
130
Do'stlaringiz bilan baham: |
