I. K. Choriyev "Amaliy matematika va informatika" kafedrasi

 
Tana v
aqt bo`yicha o’zgaruvchi kortejlar to`plamidan iborat bo`ladi. Bu 
yerda o‘z navbatida kortrej juft atributlar qiymatlari (Ai:Vi), (i=1,2,..,n) iborat 
bo`ladi.
 
Munosabat darajasi –
bu uning atributlar soni. munosabat darajasi bitta 
bo‘lsa unar deyiladi. Ikkita daraja bo‘lsa– binar deyiladi. Uch daraja bo‘lsa ternar va 
hokoza. 

---

Kordinal son
yoki 
munosabat quvvati 
- bu uning kortejlar soni. Kordinal 
munosabatlar soni vaqt bo`yicha o’zgaradi.
Munosabat - bu to`plamlardir. To`plam esa ta’rif bo`yicha mos elementlarni 
o’ziga olmaydi. Aytaylik R munosabat A1,A2,..,An atributlarga ega. Aytiladiki, R 
munosabat atributlar to`plami K=(Ai,Aj,..,Ak) kalit bo‘lishi mumkin qachon kim 
ikkita vaqtga bog`liq bo`lmagan shart bajarilsa: 
Unikallik
: Ixtiyoriy berilgan vaqt momentida ikkita har xil kortejlar 
Ai,Aj,..,Ak lar uchun bir xil qiymatga ega emas. 
Minomallik
: Ai,Aj,..,Ak atributlarda birortasi unikallikgi buzulmasa K dan 
o`chira olishi mumkin emas.
Ko`pgina relyatsion BBBT foydalanuvchilar uchun quyidagi ekvivalent 
tushunchalarini ishlatish maqsadga muvofiqdir: 
Munosabat – jadval (ayrim holda fayl); 
Kortej – satir (ayrim holda yozuv); 
Atribut – ustun, maydon. 
 
Ko`p hollarda “Yozuv” ni “Yozuv nusxasi” deb, “Maydon” esa “Maydon 
nomi va turi” deb qabul qilinadi.
Relyatsion ma‘lumotlar bazasi – bu ma‘lumotlarni o‘z ichiga oluvchi 
munosabatlar to`plami va ular BB da saqlanishi kerak. Foydalanuvchi bunday BBni 
jadvallar to`plami deb qabul qilishi kerak, ya`ni. 
1.Har bir jadval bir xil turdagi satirdan iborat bo‘lib u unikal (yagona) nomga 
ega bo`lishi kerak; 
2.Har bir satr fiksirlangan maydonlar va qiymatlariga ega; 
3.Jadval satri bir biri bilan kamida biror bir qiymat bilan farq qiladi.; 
4.Jadval ustuni bir qiymatli nomga yuboriladi va ma‘lumotlarning bir jinsli 
qiymatlari joylashtiriladi (sana, familiya, butun son yoki pul belgili yig‘indi); 
5.Ma‘lumotlar bazasida joylashgan ma‘lumotlar aniq qiymatlar ko`rinishida 
tasvirlanadi va ma‘lumotlarni tasvirlashning bunday usuli yagona bo‘lib hisob-
lanadi. Umuman olganda jadvallarni bir biri bilan bog`lashning qaysidir maxsus 
“aloqa” vositasi yoki ko`rsatmasi yo`q.
6.Jadval satirlari va ustunlari bilan ish yuritganda ma‘lumotlarning qanday 
joylashishiga qaramasdan ular qayta ishlanishi mumkin. Bunga ko`proq jadvallar-
ning nomi va ularning ustunlari soni imkon beradi. 
Ma‘lumotlarni saqlash uchun jadvallar sonini minomallashtirishga intilish 
BBni yangilashda har xil muammolarga olib kelishi mumkin. Ma‘lumotlarning 
relyatsion modeli uchun relyatsion algebra - munosabat amalida ishlashga qulay 
vosita mavjud.
Relyatsion algebraning barcha amallarini bajaradigan ma‘lumotlar ustida 
monipulyatsiya (ish olib boradigan) qiladigan tillar yaratilgan. Bu tillar orasida 
SQL