Iqtisodiy bilim asoslari

raqobat 
bozori
Sof
monopol
bozori
1.
Bozordagi 
sotuvchilar 
soni
juda ko‘p
ko‘p
bir nechta
bitta
2.
Narx ustidan 
yakka 
nazorat
yo‘q
deyarli yo‘q, 
cheklangan
boshqa 
raqobatchilarga 
ham bog‘liq
sezilarli darajada 
bor
3.
Bozorda 
sotilayotgan 
mahsulot 
turlari
bir xil, 
standart-
lashgan
bir-biriga 
o‘xshash, 
turdosh
bir xil yoki bir-
biriga o‘xshash, 
turdosh
noyob, o‘rnini 
bosuvchi boshqa 
tovar yo‘q
4.
Bozorga 
kirishga 
to‘sqinlik
yo‘q
yo‘q
to‘siqlar bor
o‘tib 
bo‘lmaydigan 
to‘siqlar bor
5.
Narxlar 
vositasisiz 
raqobat
yo‘q
e’tibor 
ko‘proq 
reklamaga
hamma turlaridan 
foydalaniladi
jamoat 
tashkilotlari 
bilan aloqalar 
reklamasi
6.
Misollar
qishloq xo‘jalik 
mahsulotlari 
bozori, qim-
matli qog‘ozlar 
bozori
shaharlardagi 
taksi, 
transport 
xizmati 
bozori
avtomobillar, 
salqin ichimliklar, 
uyali telefon 
aloqasi xizmati 
ko‘rsatuvchilar 
bozori
elektr energiya, 
gaz ta’minoti, 
aloqa, mahalliy 
temir yo‘l va 
avia qatnovlari 
xizmatlari bozori
TURLI BOZORLARNING O‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI 
Turli bozorlarning o‘ziga xos xususiyatlari quyidagi jadvalda keltirilgan.
Ular uchun narxlarning eng yuqori darajasi belgilanib, narxlarning oshishi va xizmatlarning 
kamayib ketishiga davlat tomonidan yo‘l qo‘yilmaydi.

---

105
104
105
Jon Meynard Keyns
(1883 — 1946)
XX asrning eng buyuk iqtisodchisi. Iqtisodiyot ilmida tub burilish 
yasagan, davlatning iqtisodiyotni barqarorlashtirishdagi rolini asoslab 
bergan mashhur ingliz amaliyotchi olimi.
Bozor iqtisodiyotining asosiy xususiyatlari: 1. Erkin iqtisodiy faoliyat. 2. Xususiy 
mulkchilik. 3. Erkin narxlar. 4. Iqtisodiy manfaatdorlik va foyda olishga bo‘lgan intilish. 
5. Monopoliyani rad etish. 6. Raqobat.
Bozor iqtisodiyotining eng asosiy xususiyatlari bu 
xususiy mulkchilik
va unga asoslangan 
erkin iqtisodiy faoliyatdir
. Bozor iqtisodiyoti sharoitida turli xil mulk shakllari: xususiy, 
jamoa va davlat mulklari mavjud bo‘lib, ular teng huquqli rivojlanadi. Ishlab chiqarish 
vositalarining ko‘pchilik qismi xususiy shaxslar qo‘lida bo‘lib, ular o‘z iqtisodiy faoliyatlarini 
mustaqil, erkin ravishda olib boradilar. Bu tizimda xoh u ishlab chiqaruvchi bo‘lsin, xoh 
u iste’molchi bo‘lsin, ular tomonidan iqtisodiy yechim faqat bozor munosabatlari va 
qonunlaridan kelib chiqib tanlanadi. 
Narxlar
 
erkin
bo‘lib, ular tovarga bo‘lgan talab va 
taklifning o‘zaro munosabati orqali shakllanadi.
Bozor iqtisodiyotining yana bir muhim xususiyatlaridan biri — bozor ishtirokchilarining 
iqtisodiy manfaat
ga, 
foyda olishga bo‘lgan intilishi
dir. Har bir fuqarodagi ko‘proq foyda 
olishga bo‘lgan intilish, uning iqtisodiy va tadbirkorlik faoliyatini rag‘batlantiradi, yangilikka 
undaydi. Bu esa oxir-oqibat, ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilar orasidagi raqobatni 
keltirib chiqaradi. 
Raqobat
— bozor iqtisodiyotining eng muhim xususiyatlaridan biri 
hisoblanadi. Shunga ko‘ra, bozor iqtisodiyoti 
monopoliyani rad etadi
. Chunki monopoliya 
bor joyda erkin iqtisodiy faoliyat va raqobat bo‘lmaydi. 
Yuqorida keltirilgan xususiyatlar asosida bozor munosabatlari shakllanadi, bozor 
iqtisodiyoti amal qilishi uchun shart-sharoitlar yaratiladi va iqtisodiyot boshqariladi.