Pedagogika kafedrasi

)
Lapar 
s) Ertak 
d) G’azal 
 
21-22-Mavzu: Xalq pedagogikasida milliy urf-odatlar, an’analar, 
udumlar, marosimlarning tarbiya vositasi sifatidagi o‘rni. 
Reja 
1. Ma’naviy qadriyatlarning qayta tiklanishi. 
2. Milliy qadriyatlar, urf-odat, an’ana va marosimlar - tarbiyaning eng 
ta’sirchan quroli sifatida. 
3. O’zbek xalqining milliy-ma’naviy qadriyatlari. 
Milliy istiqlol mafkurasi ham ana shu milliy qadriyatlarga asoslanib
yaratilishi bejiz emas , albatta . Bu borada Prezidentimiz I.Karimovning “Har
bir fuqaro ajdodlarimizning bebaho merosi , milliy qadriyat va
an’analarimizga munosib bo’lishga erishish , yuksak fazilatli va komil
insonlarni tarbiyalash , ularni yaratuvchanlik ishlarida da’vat qilish , shu
muqaddas zamin uchun fidoiylikni hayot mezoniga aylantirish - milliy istiqlol
mafkuramizning bosh maqsadidir»- deganlari ayni muddaodir . 
Ma’naviy qadriyatlar, urf-odat, an’ana, marosimlar va istiqlol istiqboli
hamda mafkuraviy ong , yashash tarzi haqida, ya’ni avlodlar mushtarakligi
to’g’risida fikr yuritar ekanmiz , uni uch toifaga bo‘lish lozim : 
Xo’sh , ma’naviy qadriyatlarimiz xususida sharq mutafakkirlarimizning
ilmiy , ma’rifiy merosi borasida yoshlarimizning tasavvur va bilim darajasi
qanday? Qayd qilish lozimki o‘rta asrlar uyg’onish davri , bunyodkorlari
bo’lmish allomalar bizning ajdodlarimiz ekanligidan faxrlanamiz . Bu borada
Ibn Sinoning ma’naviy merosida qator muammolar tizimida axloq-odob
masalalari e’tiborli salohiyatga egadir . Uning «Burch haqida risola» , «Axloq
haqida risola» , «Insof haqida risola» kabi asarlarida axloq-odobning g’oyat
muxim qirralari bayon etilgan . 
Mutafakkirlarning asarlarida , jumladan « Tadbiri manzil» risolasida
ham inson tabiati azaldan axloqli yoki axloqsiz bo’lmaydi , degan g’oya
muhim ahamiyat kasb etadi . Aslida odamlar tayyor fazilat , odat va hayotiy
ko‘nikmalar bilan tug’ilmaydilar . Bunday xususiyatlar ularning ijtimoiy
hayotida shaxsiy va o’zgalar tajribasi , ajdodlar an’analari , ta’lim-tarbiyaning
faol ta’siri ostida asta-sekin shakllana boradi . Ta’lim-tarbiya o’zgalarning
ma’naviy ta’siri ostida inson o’zida ijobiy axloqiy fazilatlarni shakllantiradi
yoki «yomon do’stlar» ya’ni salbiy odatlar soxibiga aylana boradi . 
Jaxonda XII asrdan boshlab hanuzgacha algebra fani asoschisi sifatida
Al-Xorazmiy nomi ulug’lanadi . Hozirgi zamonda kosmik kemalar , havo
transporti , hisoblash texnikasi , ishlab chiqarishning texnologik jarayonlar
algoritmi qoidasi asosida ishlaydi . 

---

216 
Abu Nasr Farobiy inson aqliy va ijodiy faoliyatining takomillashuvida
musiqiy oxanglarning fizikaviy xolatiga asos soldi . 
Bunday yaratuvchanlik milliy va ma’naviy qadriyatlarimiz sifatida
ulug‘lanar ekan, ularni o‘rganish, o‘zlashtirish yosh avlodning muxim burchi
bo‘lmog‘i kerak . 
Xalq pedagogikasining barcha manbalarida tasvirlangan pedagogik fikrlarda, 
qahramonlar dunyoqarashlarida inson barcha hayotiy muammolarni, orzu-
umidlarini faqat ilm-ma‘rifatni eagallash, ezgu amallar, mehnat va yaratuvchilik, 
do’stlik va hamkorlik, go’zal ma‘naviy-axloqiy sifatlarni egallash yordamida 
amalga oshirish mumkinligi haqidagi g’oya olg’a suriladi. Shuning uchun bugungi 
milliy istiqlol davrida xalq pedagogikasi durdonalarini o’rganish g’oyat muhimdir. 
Chunki: “Kelajakda O’zbekiston yuksak darajada taraqqiy etgan iqtisodi bilangina 
emas, balki bilimdon, ma‘naviy yetuk farzandlari bilan ham jahonni qoyil qilishi 
lozim,”- deganida Prezidentimiz haq edi
37
.
Milliy qadriyatlar, urf-odat, an’ana va marosimlar - tarbiyaning eng 
ta’sirchan quroli. Undan oqilona foydalanish, farzandlarimiz ongida vatanparvarlik, 
rostgo‘ylik, xalq-parvarlik tuyg‘ularini shakllantirish bugungi kun talabi. 
Axloq- avvalo, inson va adolat tuyg‘usi, iymon, halollik degani. 
Insonning insonligi, ma’naviy – ahloqiy jihatdan barkamolligi, pokligi milliy 
qadriyatlarning qadriga yetishi bilan belgilanadi.
Milliy qadriyat quyidagi axloqiy tarbiya tushunchalaridan iborat : 
-
barkamol inson ota- onasi, farzandlari, qarindoshlari, butun oila 
a’zolari, qo‘ni –qo‘shinlari, mahalla- ko‘y, xamqishloqlari va butun mamlakat xalq 
farovonligi haqida qayg‘uradi; 
-
tevarak atrofni o‘rab olgan insonlar unga kerak bo‘lganidek, u ham 
atrofdagilarga kerakli inson bo‘lishga intiladi; 
-
milliy qadriyatlarni e’zozlaydi va ularga sodiq bo‘lib qoladi;
-
milliy qadriyatlar asosida odob-ahloq, fe’l- atvor, tarbiyani yoshlarning 
ongiga singdiriladi; 
-
ota-bobolarimizdan qolgan ma’naviy- madaniy merosni qadrlaydi; 
-
Vatanni sevib, himoya qiladi, yoshlarni xarbiy- vatanparvarlik ruhida 
tarbiyalaydi.
38
Ma’naviy- axloqiy tarbiya, madaniyat to‘g‘risida so‘z borar ekan, VIII-XIX 
asrlarda Markaziy Osiyoda yashab ijod etgan qomusiy olimlar o‘z asarlarida inson 
ma’naviy va tafakkur dunyosini boyitishga, insoniyat ongini, madaniy-ma’rifiy 
qarashlarini o‘stirishga alohida e’tibor qaratganlariga amin bo‘lamiz, Ular o‘z 
37
Karimov I.A. Ilm-fan imkoniyatlaridan to’laroq foydalanaylik. “O’qituvchilar gazetasi”. 1989 
yil,2 dekabr. 
 
38
G.M.Ergasheva.Milliy qadriyatlar va shaxs ijtimoiy ximoyasining huquqiy mexanizmlarini 
takomil-lashtirish. Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi materiallari.- T.: “Akademiya”, 2007. 
211-212 betlar. 

---

217 
asarlari bilan sharqona odob-axloq talablari asosida komil inson, adolatli jamiyat va 
davlatni shakllantirishning ma’naviy asosini yaratishga muvaffaq bo‘ldilar.
O‘zbekistondek ona zaminimiz jahonga ne-ne buyuk mutafakkirlar va 
qomusiy allomalarni yetishtirib bergan. Ular- xoh tibbiyotchi va dorishunos, xoh 
riyozotchi va falakshunos, hox tarixchi va fiqix, xoh tilshunos va munaqqil (naql 
qiluvchi), xoh adib va shoir, xoh tasavvuf ilmining mashxur namoyandasiyu davlat 
arbobi bo‘lsin yetuk ilmiy asrlar yaratganlar.Ulug‘ bobokalonlarimizdan 
Muhammad Muso al-Xorazmiy, abu nasr Farobiy, Abu Ali ibn Sino, Abu Rayxon 
Beruniy, Bahouddin Naqshband, HojaAhmad Yassaviy, Mirzo Ulug‘bek, az 
Zamaxshariy Alisher Navoiy, Zaxiriddin Bobur, Abdulla Avloniy va boshqa 
alloma- mutafakkirlarning shuningdek, jadichilarning ismlarini va ular tomonidan 
ta’lim – tarbiyaga oid asrlarini tilga olish kifoyadir.
Bu mavzuni kengroq yoritishda milliy qadriyatlarimizga uzviy bog‘liq 
bo‘lgan diniy qadriyatlarimizning roli haqida to‘xtalib o‘tmasdan ilojimiz yo‘qdir. 
Diniy qadriyatlarni milliy qadriyatlardan ajratib o‘rganish yoki tahlil 
qilish qiyin. Sababi, milliy qadriyatlar diniy qadriyatlar bilan qo‘shilib ketib, 
mukammal umuminsoniy qadriyatga aylanadi. 
Prezidentimiz Islom Karimov so‘zlari bilan aytganda: “Biz islom dini 
ota- bobolarimiz dini ekani, u biz uchun ham iymon, ham axloq, ham diyonat, ham 
ma’rifat ekanini doimo yuksak qadrlaymiz... Dinga hurmat va e’tiqod- biz uchun 
o‘lmas qadriyatdir”
39
.
Millatning ravnaq topishida tarixan shakllangan milliy va diniy 
qadriyatlar, urf-odatlar, an’ana marosimlarning ahamiyati beqiyosdir. Milliy 
qadriyatlar avvalo, har bir millatning iftixori, faxri shu bilan birga ma’naviy 
merosining poydevori hamdir. 
Islom dini 8 asrning boshlaridaMarkaziy Osiyoni arablar tomonidan istilo 
qilinishi oqibatida kirib kelgan. Keyinchalik Temuriylar imperiyasi va Mongol 
imperiyasi, shu jumladan, Markaziy Oiyo va bir necha yirik musulmon davlatlarda 
faoliyat olib borgan ko'plab taniqli islomiy olim va faylasuflar Markaziy Osiyodan 
etishibchiqdilar. (Islam came to Central Asia in the early part of the 8th century as