Abuzalova M

orfoepiya 
sathi, yozma nutqqa 
xos normalarni 
orfografiya 
bo„limi o„rganadi. Nutq tovushlari vositasida 
ifodalangan og„zaki nutqimiz eshitish orqali o„zlashtirilsa, harflar 
vositasi bilan ifodalangan yozma nutq esa ko„rish, o„qish, uqish orqali 
o„zlashtiriladi. 
Orfoepiya (grekcha orthos – 
to„g„ri
, epos – 
nutq
) tildagi so„z va 
uning qismlarini adabiy talaffuz etish qoidalari to„plamidan iborat. 
Axborot uzatish va axborot qabul qilish jarayonida to„g„ri talaffuz 
muhim ahamiyatga ega. Orfoepiya normalari tilning fonemalar sistemasi 
bilan, fonemalarning ma‟lum pozitsiyalardagi o„zgarishlari bilan va, 
asosan, 
nutq 
madaniyati 
bilan 
chambarchas 
bog„liq. 
Nutq 
madaniyatining ajralmas bo„lagi bo„lgan orfoepiya adabiy talaffuz 
madaniyatini oshirishga, uni bir tizimga solishga yordam beradi. 
Orfoepik talaffuz me‟yorlari adabiy til bilan birgalikda shakllanadi. 
Odatda, ba‟zi tayanch shevalar talaffuzi adabiy til talaffuzi normasiga 
yaqin turadi. Masalan o„zbek adabiy tilining talaffuziga Toshkent va 
Farg„ona vodiysi shevalarining talaffuzi asos qilib olingan. Rus adabiy 

---

252 
tilining talaffuziga esa Moskva va Leningrad shevalari asos sifatida 
qabul qilingan. Orfoepik me‟yorlar makon va zamonda farqlanadi, 
o„zgaradi. Ya‟ni har bir til o„zining ma‟lum davrdagi adabiy talaffuz 
normalariga ega bo„lib, ular vaqt o„tishi bilan tildago fonetik, leksik va 
boshqa yangilanishlar natijasida ozgarishi mumkin. Orfoepiya nutqning 
talaffuz me‟yorlari amaliy jihatdan qanday bo„lishini fonetika va 
fonologiyadagi nazariy tamoyillarga asoslangan holda belgilab beradi. 
O„zbek tilida avvalgi adabiy talaffuz me‟yorlari eski o„zbek adabiy tili 
negizida yuzaga kelgan bo„lsa, hozirda foydalanilayotgan adabiy talaffuz 
normalari fan texnikaning yuksalishi, xalq madaniy saviyasining tobora 
o„sib borishi, umumiy savodxonlik, o„rta va oliy maktablarning 
rivojlanishi kabi qator omillarni hisobga olgan holda belgilangan. 
Quyida orfoepiyaning ba‟zi me‟yorlari bilan tanishib o„tamiz: 
1.
Yonma-yon kelgan