Abuzalova M

Mavzu bo„yicha tayanch tushunchalar 
Leksemalarning serqirraligi, tasnif va uning mantiqiyligi, mustaqil 
ma‟noli so„zlar, bo„sh ishora ma‟noli so„zlar, yordamchi ma‟noli 
so„zlar, o„zgaruvchi leksemalar, o„zgarmas leksemalar, so„z - gaplar, 
muchalanuvchilik (gap bo„lagi bo„lib kelishi), sonlanish, darajalanish, 
tartiblanish, 
ajraluvchilik 
(gap 
bo„laklari bilan munosabatga 
kirishmaslik ), sintaktik aloqa vositasi 
 
Biz oldingi mavzuda tasnifning mohiyati nimada ekanligi, 
uning xususiyati haqida bir oz to„xtalib o„tgan edik. So„zlarning 
tasnifini berishda leksemaning serqirraligi mohiyati hamma vaqt 
diqqat markazida bo„lishi kerak. Leksemaning har bir qirrasi bir 
tasnifni yuzaga keltiradi. Chunonchi: 
1.
Bo„g„in soniga ko„ra: bir bo„g„inli, ko„p bo„g„inli. 
2.
Fonemalar miqdoriga ko„ra: bir fonemali, ikki fonemali, uch 
fonemali... 
3.
Fonemalarni ifodalovchi harflarning tartibiga ko„ra. 
4.Tub-yasamaligiga ko„ra:tub va yasama. 
5.Yasalish tipiga ko„ra: diaxronik va sinxronik. 
6.Tuzilishiga ko„ra: sodda, qo„shma, juft, takroriy. 
7.
Shakl va ma‟no munosabatiga ko„ra: ma‟nodosh, shakldosh, 
qarama- 
qarshi ma‟noli so„zlar va paronimlar. 
8.
Qo„llanishiga ko„ra: aktiv va passiv. 

---

150 
9.
Onomasiologik – nominatsion xususiyatlariga ko„ra; antroponim, 
toponim, zoonim... 
10.
Vazifaviy - uslubiy xususiyatlariga ko„ra: kitobiy, rasmiy, 
so„zlashuv. 
11.
Lug„at tarkibidagi qatlamiga ko„ra: o„z va o„zlashgan qatlam, 
chegaralangan va chegaralanmagan qatlam. 
12.
Emotsional-ekspressiv jihatiga ko„ra: emotsional - ekspressiv 
bo„yoqdor va bo„yoqsiz so„zlar. 
13.
So„zning ifodalaydigan kategorial umumiy ma‟nosiga ko„ra: 
narsa, buyum, shaxs, mavjudotlarni atovchi so„zlar; belgi, xususiyat, 
munosabat ifodalovchi so„zlar; harakat-holat ma‟nosini bildiruvchi 
so„zlar; o„rin-payt, tarz-tus ma‟nosini ifodalovchi so„zlar va h.k. 
Demak, so„zlarga berilgan xilma-xil tasnifning mavjudligi ularning 
serqirraligidan dalolat beradi. Har xil tasnifning har biri o„z o„rnida 
ahamiyatlidir. So„z va uni tasniflash asoslari tilshunos I.Madrahimov 
tomonidan 
o„rganilib, uning ma‟noviy, sintaktik, 
morfologik 
guruhlanishi asoslab berilgan. 
So„zlar