1 O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi termiz davlat universiteti

1. Terodolit va uning ishlatilishi.
Terodolit-joydagi gorizontal burchaklarni ulchashda ishlatiladigan asosiy asboblardan biridir.
Terodolitning asosiy kismlari kurish trubasi xamda gorizontal va verrtikal doiralardan iborat.
Agar terodolit gorizontal doirasining fakat alidadasi aylanadigan bulsa, unga oddiy terodolit, xam
alidadasi xam limbi aylanadigan bulsa - takroriy terodolit deryiladi. Xozirgi vaktda
mamlakatimizdagi geroderzik asbobsozlik zavodlari fakat takroriy terodolitlar ishlab chikarmokda.

---

101
Takroriy terodolitlar verrtikal doirasining alidadasiga adilak urnatilgan. Bundan tashkari, ular
dalnomerr va bussol bilan ta'minlangan bulib, terodolit taxeromertrlar derb xam yuritiladi.
Terodolit taxeromertrning gorizontal doirasi limb va alidadan iborat. Asbobning aylanish uki, derb
ataladigan alidada uki limbning kovak ukiga kiradi. Limb uki esa taglikning vtulkasiga kirib
turadi.Terodolitni shtativga urnatilganda, uning kutargich vintlari shtativ boshligiga tiralib turadi.
Terodolit shtativga urnatgich vint yordamida maxkamlanadi. Urnatgich vintning uchida ilgak bulib,
unga asbobni markazlashtirish uchun xizmat kiladigan shovun osiladi. Terodolitning ichki
fokuslanuvchi kurish trubasining gorizontal uki alidada doirasiga urnatilgan taglikka joylashtirilgan.
Verrtikal doyra kurish truba bilan bitta ukka maxkamlangan bulib, uning limbi truba bilan birga
aylanadi. Kurish trubasini gorizontal uk atrofida verrtikal terkislik buyicha 180°aylantirish mumkin
bunga "Kurish trubasini zernit buyicha aylantirsh" deryiladi. Kurish trubasining maxkamlagich va
iunaltirgich vintlari bor. Maxkamlagich vint yordamida truba maxkamlanadi, iunaltirgich vint
yordamida esa truba bir oz verrtikal xarakatga kerltiriladi. Gorizontal doiraning limb va alidadasi
xam maxkamlagich va iunaltirgich vintlarga ega. Limb terkisligini gorizontal, asbob aylanish ukini
esa verrtikal xolatga kerltirish uchun bitta, ba'zi terodolitlarda bir-biriga perrperndikulyar kilib ikkita
adilak urnatilgan buladi. Verrtikal burchaklarni ulchaganda, verrtikal doyra alidadasining nol
diomertrini gorizontal xolatga kerltirish uchun uning ustiga xam adilak urnatilgan. Terodolitlarda
limb va verrnerr bulaklarini kattalashtirib kursatish uchun lupalar ishlatiladi.Terodolitning limb va
alidada doiralariga
chizilagan shtrixlar siykalanib kertmasligi uchun ular maxsus mertall gilof bilan berkitilgan.
Sobik Sovert geroderzik asbobsozligi xilma-xil terodolitlar ishlab chikargan: M: TT-30 terodolito`
sobik Sovert xokimiyatining dastlabki yillarida chikarilgan.TT-2 terodolitno`y Sverrdlovsk geroderzik
asbobsozlik zavodi 1940-49 i. ishlab chikargan. 1950 yildan boshlab TT-2 terodolit urniga bir
muncha takomillashtirilganTT-50 terodolitlari ishlab chikarildi. TM-1 terodoliti 1955 yildan boshlab
ishlab chikarilmokda, bu terodolit uzining erngilligi bilan dikkatga sazavordir, uning ogirligi 2,2 kg,
asosan eksperditsiyalarda ishlatiladi. 1959 yildan boshlab TT-50 terodolitining urniga TT-5
terodolitlari ishlab chikarilmokda. Keryingi paytlarda TT-4 optik terodolitlari ishlab chikarilmokda.