O‘zbekiston respublikasi turizm va sport vazirligi jismoniy tarbiya va sport bo‘yicha mutaxassislarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituti

Jon Lokk
(1632-1704) ingliz faylasufi va pedagog olimi bo‘lgan. 
Lokk o‘zining pedagogikaga doir qarashlarini “Tarbiya to‘g‘risidagi fikrlar” 
(1693) nomli kitobida bayon qilgan. Jon Lokk o‘z falsafiy va pedagogik 
ta’limotida ingliz zodagonlarining manfaatini ifoda etgan. Jon Lokkning 
fikricha, tarbiyaning vasifasi – oddiy kishilar emas, balki o‘z ishlarini 
samarali va ishbilarmonlik bilan olib bora oladigan jentlmenlarni 
tarbiyalashdan iborat.
Jentelmen jismoniy, axloqiy va aqliy tarbiya olishi lozim, lekin u 
bunday tarbiyani uyda olishi kerak, chunki maktab, Lokkning fikricha, har 
xil toifaning yomon tarbiya ko‘rgan illatli farzandlaridan iborat aralash 
turkumi to‘plangan muassasadir. Chinakam jentlmen uyda tarbiyalanadi, 
chunki uydagi tarbiyaning kamchiliklari ham maktabda hosil qilinayotgan 
bilimlar va malakalarga nisbatan foydalidir. Jon Lokk aristokrat oilalardagi 
tarbiya tajribasiga asoslanib, jentlmen tarbiyalash ishlarining hammasini 
yaxshi tayyorgarlik ko‘rgan tarbiyachiga topshirishni tavsiya qilgan. 
Jentlmen istalgan vaqtda qo‘liga qurol olib, soldat bo‘lishga tayyor bo‘lib 
turadigan kishi qilib tarbiyalanishi lozim, degan edi Lokk. 
Jon Lokk jentlmenlar sportining asoschisidir. Lokk jismoniy tarbiyaga 
juda katta ahamiyat bergan. U sihat-salomatlik ishlarimiz va farovonligimiz 

---

36 
uchun zarurdir, deb ta’kidlagan. Lokk Qadimgi Rim shoiri Yuvenalning 
“Mens sana in orpore sano” – “Sog‘lom tanda sog‘ aql” degan so‘zlariga 
rioya qilish kerak, deb hisoblagan. Shu sababli, bolaning yoshlik 
chog‘idanoq 
tanasini 
chiniqtirish, 
charchashga, 
qiyinchiliklarga, 
o‘zgarishlarga bardosh berishga o‘rgatish zarur. Lokk bolaning hayotida 
qattiq intizom va tartibga rioya qilishning ahamiyatini asoslab, bolaning 
kiyimi, ovqati va kun tartibi qanday bo‘lishi to‘g‘risida maslahatlar bergan. 
To‘g‘ri yo‘lga qo‘yilgan jismoniy tarbiya, bolaning mard va chidamli 
bo‘lishiga imkon beradi. Jon Lokk insonning ichki va tashqi tajribasini 
bilish manbai, deb hisoblagan. Uning fikricha, tashqi tajriba bevosita 
mavjud bo‘lgan tashqi moddiy dunyo bo‘lib, u kishi tomonidan sezgi 
a’zolari, tasavvuri orqali idrok qilinadi. Ichki tajriba esa inson qalbining 
faoliyati - refleksi, demak, bu ikki manba sezgi ob'ekti sifatida yagona 
mohiyatni tashkil etadi, barcha g‘oyalarimiz ana shu mohiyatdan 
boshlanadi, deb e’tirof etgan edi Lokk.
Sezgi a’zolarini (sezish, hid bilish, ko‘rish, eshitish) takomillashtirish, 
harakat a’zolarini (qo‘l, oyoq) rivojlantirish, tanani chiniqtirish, foydali 
amaliy ko‘nikmalar (suzish, otda yurish, eshkak eshish, qilichbozlik, o‘q 
otish) hosil qilish, jismoniy kuchlarni yuqori darajada ishga solish uchun 
iroda kuchi va qobiliyatni kamol toptirish zarurligini ishonchli dalillar bilan 
isbotlab bergan. Bu g‘oyalar o‘sha davr ingliz maktablaridagi jismoniy 
tarbiyaga kuchli ta’sir etgan.