O zR konst o. rganish 3826. qxd

Davlat boshqaruv tizimi
— ijro hokimiyatini
amalga oshiruv chi idoralar tizimi, ya’ni ijro etish va
farmoyish berish faoliyatini amalga oshiruvchi organ-
lar tizimidan iborat.
O‘zbekiston Respublikasida davlat boshqaruvi tizi-
mi quyidagilardan iborat:
— O‘zbekiston Respublikasi Bosh vaziri — respub-
lika hukumatining boshlig‘i sifatida;
— O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahka 
-
masi — respublika hukumati;
— O‘zbekiston Respublikasi vazirliklari; 
— O‘zbekiston Respublikasi davlat qo‘mitalari;
O‘zbe kiston Respublikasi markaziy davlat bosh qaruvi
idoralari va ularning joylardagi mahalliy organlari; 
— viloyat, shahar, tuman hokimliklari hamda
ularning bo‘lim va boshqarmalari.
Davlat boshqaruvi tizimining yuqoridagi tarmoq va
yo‘nalishlari O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi
va har bir sohaga tegishli qonun hujjatlariga tayanib
ish ko‘radilar.
Davlatning boshqaruv shaklini aniqlashda eng
muhim belgilardan biri davlat boshlig‘ining huquqiy
maqomi qandayligi, u davlat boshiga qanday yo‘l
bilan kelishi hisoblanadi. Hozirgi dunyodagi mam-
lakatlar boshqaruv ti 
zimi shakl jihatdan turlichadir.
Dunyo davlatchiligi taraqqiyotida boshqaruvning
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

134
asosan ikki shakli — respublika va monarxiya shakli
keng tarqalgan. 
Respublika xalq hokimiyati demakdir. Respublika
tushunchasi huquqiy qadriyat sifatida — 
davlat ido-
ralari vakolatlarini aniq belgilab berishni, qonun
chiqaruvchi va ijroiya organlarning saylab qo‘yilishini,
ovoz beruvchilarning xohish-irodasi hisobga olinishini
bildiradi. Bu jihatlar Respublika tushunchasining
ajralmas belgilaridir.
Respublika o‘z navbatida Prezidentlik Respub 
-
likasi, Parlamentar Respublika va aralash respublika
shaklida bo‘ladi. Prezidentlik Respublikaning Parla 
-
mentar respublikadan farqi shundaki, prezident xalq
tomonidan saylanadi, u davlat va ijro hokimiyatning
boshlig‘i hisoblanadi, hukumat prezident tomonidan
tuziladi va unga hisobot beradi. 
Parlamentar respublikada esa parlament, ya’ni
Oliy vakillik, qonun chiqaruvchi idora, prezidentni va
hukumat tarkibini saylaydi. Parlament saylovlarida
g‘alaba qilgan partiya rahbarlari hukumatni tuzadilar.
Hukumat boshlig‘i bosh vazir bo‘lib, real hokimiyat
uning qo‘lida bo‘ladi. Parlament hukumat qarorlariga
o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. Butun hukumat yoki uning
ayrim a’zolarini iste’foga jo‘natadi. Hukumat parla-
ment oldida hisob beradi. Davlat boshqaruvining par-
lamentar respublika shakli hozirgi davrda Germaniya,
Italiya, Hindiston, Avstriya, Polsha, Ruminiya,
Turkiya kabi mamlakatlarda o‘rnatilgan.
Aralash respublikada prezidentlik va parlamentar
res publikaning asosiy xususiyatlari aralashgan holda o‘z
aksini topadi. Bunda prezident bevosita xalq to 
-
monidan ma’lum muddatga saylanadi. U bevosita
hukumatga rahbarlik qilmaydi. Hukumatni bosh vazir
boshqaradi. Prezident Konstitutsiyaga binoan parla-
ment yoki uni quyi palatasini tarqatib yubo 
rish hu 
-
quqiga ega. Qonun bilan belgilangan muddat o‘tgan-
dan so‘ng, xalq tomonidan saylangan hoki miyat organ-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

135
larining vakolati tugatiladi va ularga qaytadan saylov
o‘tkaziladi. Aralash respublika shakli hozirgi davrda
Fransiya va Rossiya Fede ratsiyasi uchun xosdir.
Davlat boshqaruvining prezidentlik respublikasi
shakli — davlat boshqaruvining samarali shakli bo‘lib,
davlatni boshqarish san’ati nazariyoti va amaliyotining
taraqqiyoti natijasida tarixiy tajriba asosida tanlab
olingan yo‘llardan biri. Bu boshqaruv shaklida davlat-
ni boshqarishda Parlamentga nisbatan Prezidentning
huquqlari ustuvorligi ta’minlangan bo‘ladi. 
Prezidentlik respublikasi hozirgi kunda eng ko‘p
tarqalgan davlat boshqaruv shakli hisoblanadi. 1995-
yilgi ma’lumotga ko‘ra BMTga a’zo 186 davlatdan 140
tasida prezident lavozimi mavjud bo‘lib, ularning
aksariyati prezidentlik respublikasidir. Bular AQSH,
Argentina, Braziliya, Meksika, Gonduras, Zambiya,
Urugvay va boshqalardir. 
O‘zbekiston davlat mustaqilligiga erishgach, mam-
lakatda davlatni idora etishning zamonaviy hamda
samarali shakli — prezidentlik shakli tizimi qaror top-
tirildi. Ya’ni, 
O‘zbekistonda davlat boshqaruvining
Prezidentlik Respublikasi shakli o‘rnatilgan. 
Prezi -
dentlik Respublikasi shakli xalqning ma’naviy qad 
-
riyatlari, xohish-istaklari va ruhiga mos keladi. Kuchli
Prezidentlik Respublika boshqaruvi — kuchli ijroiya,
idora qiluvchi hokimiyatdir. Ya’ni Respublika Par 
-
lamenti va xalqi oldida O‘zbekiston kelajagini, fuqaro-
larning siyosiy erkinligini ta’minlashga qaratilgan
kuchli ijroiya hokimiyatidir.
Prezidentlik Respublikasida eng muhimi —
hokimiyat bo‘linishini adolatli tarzda amalga oshirish
imkoni bor. Ya’ni, qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi,
sud hokimiyati bir-biridan mustaqil holda ish olib
boradi. Prezidentlik Res 
publikasida ijro hokimiyati
Prezidentga bo‘ysunadi. O‘zbekiston nima uchun
davlat boshqaruvining aynan shu usulini tanladi?
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

136
Buning sabablari bor.