E nerge t ikas I a. I. Karshibayev

Gidroelektrostansiyalarning muhitga ta’siri. 
Hozirgi vaqtda yer 
yuzida 
ishlab 
chiqilayotgan 
elektr 
energiyasining 
23 
% 
gidroelektrostansiyalar hissasiga to`g`ri keladi. Suv resurslarining turli 
mintaqalarda turlicha joylashishiga ko`ra qurg`oqchilik mamlakatlarda 
energetikaning bu sohasi rivojlanmagan. Rossiyada 20 % dan ko`proq 
elektr quvvati GES larda olinadi. O`zbekistonda esa bu ko`rsatkich 8,5 – 
13 % (4,0 – 6,5 mlrd. KVt/s). 
Gidroenergetika - energetika sohasiga nisbatan ekologik xavfsiz va 
toza hisoblanadi. Ammo bu sohaning ham ekologik vaziyatga ta‘siri 
sezilarli darajada. Gidroelektrostansiyaning turbinalarini harakatga 
keltiruvchi kuch – bu suv oqimidir. Uzluksiz suv oqimini tashkil qilish esa 
suv omborlari qurish va ularda suv to`plashni taqozo qiladi. 
Suv omborlarining tabiiy muhitga ta‘siri nimada? 
Birinchidan,
tekislik maydonlarda quriladigan suv omborlari yuzlab, 
minglab gektar unumdor yerlarni egallaydi. 

---

250 
Ikkinchidan,
suv omborlari o`zlarining atrofidagi hududlardagi yer 
osti suvlari sathining ko`tarilishiga, shu asnoda ekinzorlarning meliorativ 
holati yomonlashib, ikkilamchi sho`rlanish jarayonini keltirib chiqarishga 
sabab bo`ladi. 
Uchinchidan,
suv ombori yaqinidagi hududlarda joylashgan aholi 
punktlari va muhandislik kommunikasiyalari suv toshqini xavfidan holi 
bo`lmaydi.
Tog`li hududlarda qurilgan suv omborlarining xavfi ancha kuchli 
bo`ladi. Ular yer silkinishi va ko`chkilarni keltirib chiqarishi mumkin. 
Bundan tashqari yer ostidagi tektonik harakatlar natijasida bunday joylarda 
to`g`onlarning buzilish xavfi ham yuqori bo`ladi.
Suv omborlari qurilishi daryo oqimi yo`liga g`ov qo‘yish bilan 
bajariladi. Bunda suv oqimi tranzit tizimdan tranzit akkumulyativ tizimga 
o`tadi, ya‘ni suvda oqib kelayotgan biogen moddalar, kimyoviy zaharlar, 
og`ir metallar va radioaktiv moddalar to`g`onlarda qisman ushlab qolinadi 
va to`planadi. 
Suv omborlarining tashkil qilinishi ularning joylashgan mintaqalari 
atmosfera havosiga ham ta‘sir qiladi. Bunday joylarda suvning bug`lanib 
turishidan o`ziga xos mikroiqlim hosil bo`ladi - havoning harorati boshqa 
yerlarga ko`ra odatda past bo`ladi, tumanli kunlar nisbatan ko`p bo`lib, 
quyosh radiatsiyasi kamayadi, suv ombori va atrofdagi quruqlik yer 
orasida issiqlik balansi o`zgarishidan shamolli kunlar ko`payadi. Buning 
oqibati dehqonchilikka ham ta‘sir ko`rsatadi. 
Yuqorida keltirilgan salbiy ta‘sir holatlari ekotizmlarda o`z aksini 
topadi. Suv omborining tashkil qilinishi mahalliy joyning ekotizimlarini 
tubdan o`zgartirib yuboradi, to`g`onlarda to`plangan zararli moddalar esa 
ko`pgina suv organizmlari uchun ekologik vaziyatni yomonlashtirishi 
mumkin. Mana shu sabablarga ko`ra kelajakda jahon energobalansida 
gidroelektrostansiyalar ulushini 5 % dan oshirilmaslik ko`zda tutilmoqda.