O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta`lim vazirligi namangan davlat universiteti

Islom fundamеntlizmiga
kelsak, avvaliga aksariyat muslmon taxlilchilari 
islomni yangilash yulidagi saxy xarakatlarini taxriflash uchun " fundamentalizm" 
atamasini kullashni rad etishadi. Ayrimlar aytadiki, bu atama joxillik va koloklik 
maxnolarini anglatadi va shu tufayli islom yulidagi kayta tiklashni taxkirlaydi, 
boshkalar esa bu atama arab va islomga extikod kilgan uzga xalklar tilida anik 
mukobilga ega emas va shu sababdan uning muslmon jamiyatlarida tadbik etilishi 
uchun asos yuk deb dalil keltirishdi. Birok, arab tilida yozuvchilar 1980 yillardan 

---

128 
boshlab "usuliya" atamasini ishlata boshladilar, bu ibora «usul- asoslar»dan 
(birligi asl- asos) olingan bulib, fundamentalizmning suzma- suz tarjimasidir. 
1980 yillarga kelib musulmon taxlilchilari uni asosiy va ilmiy baxslarda kullay 
boshladilar. Shu tarika fundamentalizm atamasi islom tiklanish va shu xakidagi 
tadkikotlarning tarkibiy kismiga aylandi.
Fundametalizm
xar-bir dinning poydevori, yaxni diniy kitoblari va 
paygambarlari xayotiga taklidan yashashga daxvat bulsa, buning nimasi yomon, 
degan savol tugilishi mumkin. Axir xech bir iloxiy kitob yoki diniy extikod 
yovuzlik, ugrilik, odamxushlik, zino va nojuya xarakatlarga chakirmaydi-ku. 
Aksincha, bir-birlariga mexr- muruvvatli bulish, etim-esirlarga yordam berish va 
xayrli savobli ishlarni xar-bir xukumat kullab-kuvatlashi turgan gap. Ammo 
muammoning ikkinchi tomoni xam mavjud, mazkur oliy janob va oliyximmat 
daxvatlar nikobi ostida ayrim din xarakatlari va dindorlar xokimiyat tepasiga 
intiladi va bu yulda kon tukish, odamlarni xonavayron kilish, bolani otasidan, 
onani oilasidan ajratishdan xam tap tortmaydi. Aytinchi, bu kaysi islom akidalariga 
tugri keladi. Bunday xukumatparastlarni vaxxobiy deysizmi, xizbut-taxrirchilar 
yoki akromiylar deysizmi farki yuk. Ularning niyati-islom ruknlari soyasida 
xokimiyatga erishish. 
Demak, atom kuvvatini tinch maksadda inson xizmatiga kuyish bilan birga 
yovuzlik yulida bomba sifatida kullash mumkin bulganidek, fundametalizmning 
ikki kiyofasi mavjud: 
biri insonlarni ezgu kadriyatlar asosida yashashga daxvat 
bulsa, ikkinchisi mazkur daxvat ostida - xokimiyatga erishish yulida kon tukishdan 
xam tap tortmaslik.
Maxlumki, islom fundamentalizmining asosiy goyasi sof islom pritsiplariga 
kaytish, maksadi - islomiy tarakkiyot yulini joriy etishdir. 
XX asrning 80-90 yillarida butun dunyoda diniy omilning faollashuvi sobik 
sovetlardan keyingi makonda xam uz aksini topdi. Bu davr jamiyat tarakkiyotida, 
bir jixatdan diniy extikodning ijtimoy madaniy xayotdagi tabiiy mavkei 
tiklayotgan, ikkinchi tomondan mazkur asosda ayrim mafkuraviy ziddiyatlar 
tugilishi vakti buldi.

---

129 
Markaziy Osiyodagi yangi davlatlar mustakilligining karor topishi va 
mustaxkamlanishi davrida "islom omili", "islom uygonishi", "islom fenomeni", 
―kayta islomlashish‖ kabi iboralar tobora kuprok ishlatilib, bu xol ularning 
bekiyos faollashuvini uzida aks etirdi.