Abdulla Qodiriy O’tkan kunlar

www.ziyouz.com
kutubxonasi 
6
boshladilar. Qutidor nimanidir Otabekdan so‘ramoqqa og‘zini jo‘plab tursa ham Akram 
hoji bilan Ziyo shohichining allanarsa to‘g‘risidag‘i gaplari keti uzilmay davom etar edi. 
Ularning ko‘zi uchunchi to‘qnashishida qutidor kulimsirab qo‘yib so‘radi: 
— Meni eslay olasizmi, bek? 
Otabek diqqat va e’tibor bilan qutidorni kuzatib javob berdi: 
— Yo‘q, amak. 
— Necha yoshg‘a bordingiz? 
— Yigirma to‘rt yoshg‘a... 
Qutidor o‘zicha nima to‘g‘risidadir hisob yuritdi-da: 
— Voqi’an siz meni eslay olmassiz, — dedi. — Men Toshkandda qutidorlik qilg‘an 
vaqtimda siz taxminan besh-olti yoshliq bola edingiz... Go‘yoki, men Toshkandda 
kechagina turg‘andek va kechagina sizning havlingizda mehmon bo‘lg‘andekman... 
Ammo, haqiqatda, oradan o‘n besh-yigirma yil o‘tib, siz ham katta yigit bo‘lgansiz, umr 
— otilg‘an o‘q emish. 
— Siz bizning havlida bo‘lganmisiz? 
— Ko‘b martalab mehmon bo‘ldim, — dedi qutidor,— ul vaqtda bobongiz ham hayotda 
edilar. 
Bu ikkisining so‘zlariga quloq solib chetda o‘lturgan Hasanali ham gapga aralashdi: 
— Amakingiz bizning havlig‘a kelib turadigan vaqtlarida siz yosh bola edingiz, bek, — 
dedi. — Amakingiz sizni saroylarga ham olib tushar edilar. 
Otabek uyaluv aralash kulimsirab qutidorg‘a qaradi: 
— Taassufki, eslay olmayman, — dedi. Qutidor tag‘in nimadir aytmoqchi bo‘lg‘an edi, 
Akram hoji unga yo‘l bermadi. 
— Hoji akamiz bu kunda qanday ish bilan mash-g‘ullar? 
Otabek: 
— Toshkand begi yonida mushovir sifati bilan turadilar. 
— Azizbek bu kunda ham Toshkandga hokimdir? 
— Shundog‘. 
— Sotqi bek ketsin, Aziz bachcha deng, — dedi Homid va Akram hojiga qarab kuldi. — 
Yaqindag‘ina Musulmon cho‘loqning bazimi shu Aziz bachcha bilan qizir edi, — dedi, 
ulug‘ bir narsa kashf etgandek mag‘rur, majliska qarab chiqdi. Homidning zaruratsiz ayb 
tekshirishi majliska yotroq tuyilgan bo‘lsa kerak bir-birlariga qarashib oldilar. Bu o‘rinsiz 
tekshirish majlisni bir oz sukutga yubordi-da, so‘ngra Akram hoji savolida davom etti: 
— Hokimingiz juda zolim emish, bu to‘g‘ri so‘zmi? 
— To‘g‘ri so‘z, — dedi bek. — Azizbek zulmidan aholi juda to‘yg‘an. 
Otabekning bu javobidan yolg‘iz Akram hojigina emas balki, majlisning boshqa 
a’zolari ham ajablandilar. 
Otasining valine’mati bo‘lg‘an bir bekning zulmini iqror etish haqiqatan ham taajjubka 
loyiq edi. Azizbekning Turkiston xonlig‘ining eng zolim va mustabid sanalg‘an beklarining 
biri va uning o‘z qa-ramog‘ida bo‘lg‘an Toshkand aholisiga qilg‘an zulmlari Farg‘onaga 
doston, ammo Akram hojining bu savoli Azizbekning eng yaqini bo‘lg‘an bir kishining 
o‘g‘lini sinab ko‘rishlik uchun edi. Bu sinash natijasi Akram hojining taajjubini orttirdi va 
buning sirrini bilishka qi-ziqsindi: 
— Otangiz Azizbekning mushoviri ekan, — dedi Akram hoji, — nima uchun uni bir oz 
bo‘lsa ham yo‘lg‘a solmaydir? 
— Kechiringiz, amak, — deb Otabek kulimsiradi,— siz otamning mushovirlig‘ini 
boshqacharoq ongla-g‘ang‘a o‘xshadingiz... Bizning beklarga hukm vaqtida ham 
mushovir bo‘lmoq imkonsiz narsadir. Otam Azizbekning mushoviri va yaqin musohibi 
sanalsa ham va lekin bu juz’iy ishlardaginadir, buning uchun sizga bir misol keltiray, bu 

---

O’tkan kunlar (roman). Abdulla Qodiriy