Kegl cc pechat indd

10. Qizil rangdagi buyumga yashil shisha orqali qaralsa, bu 
yum qan 
day 
rangda ko‘rinadi?
A) Yashil. B) Qizil. C) To‘q sariq. D) Qora.
YAKUNIY SUHBAT
Bunda Siz VI bobda o‘rganilgan mavzularning qisqacha xulosalari 
bilan tanishasiz.
Yorug‘lik 
manbalari
O‘zidan yorug‘lik chiqaradigan jismlarga aytiladi. Shartli 
ravishda tabiiy va sun’iy manbalarga ajratiladi.
Yorug‘lik qa 
-
bul qilgichlari
Yorug‘lik ta’sirida ishlaydigan jismlarga aytiladi. Masalan, foto-
p lyonka, fotosurat, videokamera, quyosh batareyalari va h.k.
Yorug‘likning 
tarqalishi
Shaffof bir jinsli muhitda to‘g‘ri chiziq bo‘ylab tarqaladi. 
Yorug‘lik tarqalayotgan chiziq 
yorug‘lik nuri
deyiladi.
Yorug‘likning 
qaytish qonuni
1
2
Tushgan nur va nur tushgan nuqtaga 
o‘tka zilgan perpendikulyar orasidagi 

burchak – 
tu shish burchagi
, qaytgan nur 
va perpendikulyar orasidagi 

bur-
chak – 
qay tish burchagi 
deyiladi. Tushish 
burchagi qaytish burchagiga teng.
Yorug‘likning 
sinishi
1
2
Singan nur va nur tushgan nuqtaga o‘tka-
zilgan perpendikulyar orasidagi 

bur-
chak – 
sinish bur 
chagi
deyiladi. Yorug‘lik 
tez ligi katta bo‘lgan muhitdan tezligi kichik 
bo‘lgan muhitga o‘t 
ganda sinish burchagi 
tushish burchagidan ki chik bo‘ladi.
Soya va yarim 
soya
S
T
Yorug‘likning to‘g‘ri chiziq bo‘y 
lab 
tarqalishi tufayli to‘siq orqa 
sida 
yorug‘lik mutlaqo tushmay 
digan 
soha 
soya
, qisman tushadi 
gan soha 
yarim soya
deyiladi.

---

154
Quyosh 
tutilishi
Oy
Oy orbitasi
Yer
Quyosh
Yer va Quyosh oralig‘iga 
Oy tushib qolganda, Qu-
yosh dan Yerga kela 
digan 
nurlarni Oy to‘sib qoli sh 
hodisasi. Yerdagi kuza-
tuv chining joylashgan o‘r niga bog‘liq holda 
to‘la tutilish
yoki 
qisman tutilish
kuzatiladi.
Oy tutilishi
Oy
Oy orbitasi
Yer
Quyosh
Oy va Quyosh oralig‘iga 
Yer tushib qolganda, Yer-
ning soyasi Oyga tushish 
hodisasi.
Yorug‘lik 
tezligi
Yorug‘likning bir jinsli muhitda 1 sekundda bosib o‘tgan 
yo‘li. Vakuumda eng katta 

=300000 km/s ga teng. Boshqa 
muhitlarda undan kichik. Tabiatda birorta jism yoki zarra 
yorug‘likning vakuumdagi tezligiga teng yoki undan katta 
tezlikda harakatlana olmaydi. Birinchi bor 1676-yilda dani-
yalik astronom O. Ryomer o‘lchagan.
Ko‘zgular
Bir tomoni kumush bilan qoplangan shisha plastina. 
Plastina shakliga qarab 
yassi
, 
qavariq
va 
botiq
bo‘ladi. Yassi 
ko‘zguda 
tasvir buyum kattaligida, mavhum, to‘g‘ri, buyum va 
ko‘zgu oralig‘idagi masofasi ko‘zgu va tasvir oralig‘iga teng, 
chap va o‘ng tomonlari almashgan
holda bo‘ladi.
Sferik ko‘z-
guda tasvir 
yasash
1
2
2F
F
O
d
f
Tasvir yasash uchun ikkita nur ki-
foya:

buyum uchidan ko‘zgu fokusiga;

buyum uchidan bosh optik o‘qqa 
parallel, so‘ngra ko‘zgudan qaytib, 
ko‘zgu fokusidan o‘tadigan.
Linza
Sferik sirt bilan chegaralangan shaffof jism. Turlari: qavariq 
(yig‘uvchi), botiq (sochuvchi). Fokus masofasi (
F
) linza op-
tik markazidan fokusgacha bo‘lgan masofa. 
– linza-
ning optik kuchi. 
= 1 dptr. (dioptriya).
Optik asboblar Proyeksion apparat.
Yorug‘lik 
spektri
Oq yorug‘lik nurining uchburchakli shisha prizmadan 
o‘tganda rangli nurlarga ajralishidan hosil bo‘lgan tasvir. 7 
ta rangdan iborat: 
qizil, zarg‘aldoq, sariq, yashil, havorang, 
ko‘k,
binafsha.

---

155