Ergashxodjaeva Sh. Dj., Samadov A. N.,Alimxodjayeva, N. E., Sharipov I. B. Marketing kommunikatsiyasi

10.10-jadval 
Reklama vositalari samaradorlik darajasini baholash
Nashr 
Reklama 
xabari qiymati, 
rubl 
Yalpi 
baholash 
koeffisienti 
Tanlash 
xususiyati 
koeffisienti 
Samaradorlik 
koeffisienti 
gr.2 : (gr. 3 • gr. 4) 
1. «Sut ishi» 
2500 
0,59 
0,52 
8149 

---

202 
2. «Go’sht sanoati» 
2800 
0,64 
0,45 
9722 
Reklama byudjeti samaradorligini baholash uchun mutaxassislar T.Pauersning 
unga erishish xarajatlari va sotuvning kutilayotgan o’sishini taqqoslashni nazarda 
tutadi: 
P
OJ
= k
rp
P
b
k
r
- (R
d
+ R
p
+ R
pr
K
rp
P
b
+ V
pr
R
pr
), 
Bu yera
P
OJ
– kutilayotgan foyda; 
K
rp
– bazaviy darajadan ulush ko’rinishida reklama tadbirlari hisobiga sotuvning 
o’sish koeffisienti; 
P
b
– sotuv bazaviy darajasi; 
K
r
– sotuv daromadlilik (rentabellik) koeffisienti; 
R
d
– pudrat shartnomalari bo’yicha reklama xarajatlari; 
R
p
– o’z ishlab chiqarishi va reklamani joylashtirishga joriy doimiy xarajatlar; 
R
pr
– ishlab chiqarish va reklamani joylashtirishga o’zgaruvchan xarajatlar; 
V
pr
– reklama ta’sirining muddatidan oldin to’xtash ehtimoli; 
R
pr
– reklama ta’siri muddatidan oldin to’xtashi bilan izohlanadigan xarajatlar. 
Reklamadan foydalanishda joriy tekshirish usuli, ya’ni joriy kuzatish, 
munosabatlarni baholash va parallel so’rovlar yordamida afzallik va kamchiliklarni 
baholash qo’llanadi. Tasodifiy muloqot doirasining parallel so’rovlari telefon 
yordamida amalga oshiriladi. Tovarga nisbatan munosabatlarni baholash tayyor 
javoblarni tanlagan holda baholar shkalasi bo’yicha to’g’ridan-to’g’ri savollar, 
shuningdek, tejamkor-qimmat kabi turdagi javoblar sxemasi bo’yicha semantik 
differensial asosida amalga oshiriladi. 
Boshqa bir usul – joriy kuzatish bitta muloqot doirasidan intervyular seriyasi, 
iste’molchi kundaliklarini yuritish va xaridlarni taftish qilish (iste’molchilar guruh 
vakillari vaqti-vaqti bilan tashrif buyurishi va oxirgi payt uchun ularning xaridlar 
tarkibini aniqlash) yordamida reklama natijalarini oraliq baholashni nazarda tutadi. 
Reklama e’lonlari samaradorligini baholashda quyidagilar hisobga olinadi: 

---

203 
Reklama qilishda foydalaniladigan vosita tarqalganligi: reklama tarqatishda 
foydalanish mumkin bo’lgan nashrlar tiraji hamda televizor va radiopriemniklar. 
Muloqot doirasi: muayyan nashr soni o’quvchilari, ko’rsatuv tomoshabinlari 
soni. 
Reklama xabari muloqotlari oni: muayyan reklama murojaati bilan muloqotdan 
bo’lgan kishilar soni. 
Eslatish. So’rov davomida reklama murojaatini e’lon rangi va hajmi hamda 
mahsulot turi bo’yicha eslab qolganlar ulushi odatda umuman muloqotda bo’lmaganlar 
sonidan kam bo’ladi. 
Reklamani idrok qilish. Reklama mazmuni va detallarini anglab yetgan kishilar 
soni odatda e’lonni eslab qolganlar sonidan kam bo’ladi. 
Sotuv javobi. Muayyan reklamani joylashtirish natijasida xaridorlar 
harakatlarini amalga oshiradigan kishilar soni oddatda eng kam bo’ladi. 
Maxsus baholash usullari murojaatni almashtirish yoki uni yangi kuch bilan 
yangilash zaruratini aniqlash maqsadida reklamani tarqatish rejalashtirilgan yiklini 
tugallash uchun foydalaniladi. Eslab olish, eslatish va munosabatni o’zgartirish 
darajachini tahlil qilish usullari qo’llanadi. Sotishni rag’batlantirish va reklama ta’siri 
solishtiriladi. Masalan, tadqiqotchilar kir yuvish kukunlari narxining o’zgarishi 
reklama ta’siri harakatlarini farqlashdan muhimroq ekanligini aniqlashga erishdilar. 
Tovarni bozorga olib kirish galma-galligida ma’lum bir qonuniyat mavjud. Bitta 
tovarni boshqa tovar tomonidan siqib chiqarish ma’lum miqdorda qo’shimcha 
marketing harakatlarini talab qiladi. Yangi tovarni chiqarishda marketologlar 
tovarlarni bozorga kiritish galma-galligida bozorda tovarlar ulushni siqib chiqarish 
jadvalini tuzish taklif etiladi (10.11-jadval).