Navoiy davlat konchilik instituti "elektr energetikasi" kafedrasi

 
 
 
 
 
Mustaqil bajarish uchun topshiriqlar 
 
O‗tkazgichdan o‗tayotgan tok I va o‗tkazgich qarshiligi S, vaqt t bo‗lsa, 
jadvaldagi noma‘lum kattalikni toping.
 
Variant 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
I (A) 
6 
– 
8 
10 
5 
6,5 
10,5 
3 
2 
4,5 
R (Om) 
50 
20 
10 
– 
15 
– 
8 
5 
– 
10,5 
t (min) 
3 
5 
– 
2 
1 
1,5 
2 
– 
2,5 
– 
Q (kJ) 
– 
5 
8 
10 
– 
3 
– 
8 
5 
3,6 
Topish 
kerak 
Q 
I 
T 
R 
Q 
R 
Q 
t 
R 
t 
 
 
Kuchlanish U, o„tkazgich qarshiligi R, vaqt t, Q issiqlik miqdori bo„lsa,
jadvaldagi noma‟lum kattalikni toping.
 
Variant 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
U (B) 
240 
– 
80 
100 
120 
127 
220 
150 
– 
100 
R (Om) 
90 
50 
60 
– 
80 
– 
50 
75 
100 
40 
t (min) 
1 
1,2 
– 
0,6 
0,9 
1,5 
– 
1 
2 
2,2 
Q (kJ) 
– 
5,6 
6,7 
3,6 
– 
2,8 
1,6 
– 
3 
– 
Topish 
kerak 
Q 
U 
T 
R 
Q 
R 
t 
Q 
U 
Q 
 
г

в

б

8
,
0
8
,
0
6
,
1
a
2
,
3
4
,
2
6
,
1
2
,
3
4
,
2
2
R
1
R
Ом
R
)
(
В


---

AMALIY MASHG„ULOT № 4 
 
Mavzu: O„zgarmas tok zanjirlarida elektr toki 
 
Ishdan maqsad:
O‗zgarmas tok zanjirlarida elektr toki bilan tanishib, unga doir 
namunaviy masalalar echadilar va uyga berilgan topshiriqlarni mustaqil ishlab, 
kerakli ko‗nikmalarni hosil qiladilar. 
Oʻzgarmas tok
— tok kuchi va yoʻnalishi vaqt oʻtishi bilan oʻzgarmaydigan 
elektr toki. Oʻzgarmas tok oʻzgarmas elektr yurituvchi kuch taʼsirida oʻtkazgichdan 
yasalgan berk zanjirda vujudga kelishi mumkin. Agar elektr zanjiri tarmoqlanmagan 
boʻlsa, uning hamma qismlaridan oʻtayotgan tok kuchi bir xil boʻladi. Oʻzgarmas 
tokning asosiy qonunlari Om qonuni va Joul — Lens qonunipan iborat. Ishtirok 
etayotgan qarshiliklar va elektr yurituvchi kuchlardan foydalanib, zanjir 
tarmoqlarining har biridan oqayotgan tok kuchi va yoʻnalishi Kirxgof qoidalari 
asosida hisoblanadi. Oʻzgarmas tokdan turli sanoat tarmoqlarida, mas, 
elektrometallurgiya, transport, aloqa, avtomatika va boshqalarlarda foydalaniladi. 
Elektr energiyasining qo`llanilishi tufayli ilmiy-texnikaviy taraqqiyot juda tez 
sur`atlar bilan o`sib bormoqda. Xozirgi vaqtda xalq xo`jaligining biror tarmog`i 
yo`qki, elektr energiyasining foydalanilmaydigan, ya`ni ilmiy tadqiqot ishlari 
bo`ladimi yoki qishloq xo`jalik sohasimi, albatta elektr energiyasi ishlatiladi. 
Elektrotexnika fani (elektr energiyasi) tabiatdagi elektr va magnit xodisalaridan 
foydalanib, elektr energiyasi ishlab chiqarish uni uzatish hamda iste`molchilarga 
tarqatish, uzatuvchi va taqsimlovchi elektr qurilmalar, transformatorlar, elektr 
mashinalar, generatorlar va xakozo elektr qurilmalarning tuzilishi va ishlatilishi 
masalalarini o`rganadi. 
Zaryadli zarralarning tartibli harakati elektr toki deyiladi.O‘zgarmas tok 
o‘tayotgan o‘tkazgich ichida ham tashqarisida ham elektr maydoni 
mavjuddir.O‘tkazgich ichidagi elektr maydonerkin zaryadlarning tartibli 
harakatlanishiga, ya‘ni elektr tokening paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi. 
Tokning mavjud bo‘lish shartlari: 1) zaryadlangan erkin harakatlana oladigan 
zarrachalar mavjudligi 2) zaryadli zarrachalar tartibli harakatini vujudga keltiruvchi 
elektr maydon bo‘lishi. 3) zanjir berk bo‘lishi kerak. 
Metallda elektr tokini elektronlar o‘tkazadi. 
Elektr tokening 3 xil ta‘siri mavjud: 
1) Issiqlik ta‘siri 
2) kimyoviy ta‘siri 
3) magnit ta‘siri 
Issiqlik ta‘siri: o‘ta o‘tkazgich va vakuumda issiqlik ta‘siri kuzatilmaydi. 
kimyoviy ta‘siri:kimyoviy ta‘sir eritmalarda va gazlarda kuzatiladi. 
magnit ta‘siri har doim kuzatiladi.
Elektr toki doim musbat qutbdan manfiy qutbga oqadi. 
- tok kuchi 
[ ]
– vaqt 
[ ]
=s 

---

- zaryad tashuvchining zaryadi 
[ 
]
–zaryad tashuvchining tezligi 
[ ]
S – o‘tkazgichning ko‘ndalang kesim yuzi 
[ ]
N – elektronlar soni 
– zaryad tashuvchi zaryadlar konsentratsiyasi 
[ ]
Tok kuchi elektr zaryadi kabi skalyar kattalikdir.Demak tok kuchi skalyar 
doimo ishorali kattalik ekan. 
O‘tkazgichning ko‘ndalang kesim yuzasidan vaqt birligida o‘tgan zaryad 
miqdoriga miqdor jihatdan teng bo‘lgan fizik kattalikka tok kuchi deyiladi. 
Vaqt o‘tishi bilan tok kattaligi va yo‘nalishi o‘zgarmasa o‘zgarmas tok deyiladi.