Navoiy davlat konchilik instituti "elektr energetikasi" kafedrasi

4.Energetika fani.
Energetika oqimlarining xossalari va o‗zaro ta‘siri, uni insoniyat jamiyatiga 
ijtimoiy-iqtisodiy, ilmiy-texnik va atrof muhitga ta‘sirini o‗rganadi. Bundan tashqari 
xalq xo‗jaligiga kerak bo‗ladigan energiya manbalari olish, turli xil energiyani ishlab 
chiqaruvchi, boshqa turga aylantiruvchi va iste‘mol qiluvchi qurilmalarni yasash, 
jarayon va qonuniyatlarni o‗rganish bilan ham shug‗ullanadi. 
Elektr, issiqlik, gidrotexnik va boshqa ko‗p ilmiy yo‗nalishlar bilan yaqin 
muloqot qilgan holda, energetika fani matematika, fizika, avtomatika va kibernetika 
fanlarini qo‗llashni taqazo etadi. 

---

Zamonaviy jamiyatda muhandisning o‗rni juda muhim. Muhandislar fan 
yutuqlarini bevosita jamiyat ishlab chiqarishiga tadbiq etish, undan foydalangan 
holda ishlab chiqarilayotgan mahsulot sifatini va unumdorligini oshirish mumkin. 
SHuning uchun ular insoniyat jamiyati doirasida keng miqyosdagi masalalarni yuqori 
ilmiy va texnikaviy darajada echishga qodir bo‗lishlari kerak. 
O‗zbekiston Respublikasida qabul qilingan ta‘lim to‗g‗risidagi qonun asosida 
yuqori malakali kadrlar tayyorlashning milliy dasturi 2 bosqichli ta‘lim tizimiga 
o‗tilgan. Bu tizimga asosan yuqori malakali mutaxassislarni tayyorlashning 1 chi 
bosqichida bakalavr 2 chi bosqichida magistrlar tayyorlash ko‗zda tutilgan. Bunday 
o‗qitish tizimi o‗quv jarayoniga ilg‗or zamonaviy o‗qitish tizimlarini va 
texnologiyalarini joriy qilishni talab qiladi. 
Hozirgi paytda Evropaning ko‗pgina ilg‗or texnika Universitetlari o‗qitish 
tizimida global internet axborot tizimlariga ulangan zamonaviy hisoblash 
texnikasidan tashqari zamonaviy o‗qitish texnik vositalaridan juda keng foydalanib 
kelinmoqda. 
O‗qitishning bunday vositalari nafaqat fanlar bo‗yicha maxsus ko‗rgazmali 
qurollarni, balki nnternet tarmog‗idagi va maxsus tayyor dasturlarda ishlayotgan 
radio, video materiallarni kodoskop yordamida katta ekranga to‗g‗ridan-to‗g‗ri olib 
chiqish imkonini beradi. 
Bunday o‗qitish usullari Toshkent Davlat Texnika Universitetining energetika 
fakultetida Evropa hamjamiyatining TASIS-TEMRUS dasturiga muvofiq Berlin 
Texnika Universiteti (Germaniya) va Afina texnologiya instituti (Gretsiya) 
hamkorligida tashkil qilingan Energetika menejmenti kurslari tadbiq etishmoqda. 
O‗zining tuzilishi va o‗qitish metodlari bo‗yicha xalqaro standartlarga mos keluvchi 
keng ko‗lamli vazifalarni qamrab olgan zamonaviy dasturlarda olib borish nazarda 
tutilgan. CHunki energetika menejmenti energiya sarfini tejashga va uni atrof-
muhitga ta‘sirini kamaytirishga olib keluvchi muhim quroldir. 
Bizga ma‘lumki bugungi kunda dunyo miqyosida elektr energiyasi ishlab 
chiqarish asosan (80% gacha) issiqlik elektr stansiyalarida amalga oshiriladi va bunda 
energiya yoqilg‗i hisobiga olinadi. YOqilg‗i zahiralarining tobora kamayib borishi 
hamda ularni qazib olish harajatlarini oshishi yoqilg‗i o‗sishiga olib qolmoqda. 
Bundan tashqari issiqlik elektr stansiyalar atrof-muhitga ham kattadan-katta ziyon 
keltirmoqda. Ushbu ziyonlar asosan past potensialli issiqlik, azot va oltingugurt 
oksidlari va mikronlar miqdordagi kukunlar ko‗rinishlarda namoyon bo‗ladi. 
YOqilg‗ini tejash va undan foydalanishni samaradorligini oshirish va atrof-muhitni 
himoyalash maqsadlari energiyani ishlab chiqarishning yangi texnologiyalarini 
shuningdek noan‘anaviy energiya manbalaridan foydalanish ko‗lamini oshirish 
natijasida amalga oshirilmoqda. Rivojlangan mamlakatlardagi noan‘anaviy energiya 
manbalaridan foydalanuvchi texnologiyalar va qurollarni bizning respublikamizda 
qo‗llash energiyani arzonlashtiribgina qolmay, balki undan oqilona foydalanish 
hamda tejash imkonini beradi. 
Amaliy mashg‗ulotlarda energetik qurilmalarni ishini o‗rganishda, audit 
o‗tkazishda, Evropa mamlakatlarida ishlab chiqarilgan asbob va uskunalardan 
foydalaniladi, bundan tashqari Toshkent shahrida qurilayotgan va faoliyat 

---

ko‗rsatayotgan korxonalar va turli binolarda energiyani boshqarish tizimlari 
eshituvchilarga yaqindan tanishtirilmoqda. 
Bu kurslarning maqsadlaridan biri eshituvchilarga chet ellarda qo‗llanilayotgan 
hozirgi zamon talablariga to‗liq javob beradigan sanoat qurilishida va maishiy 
kommunal sektorda energiyadan samarali foydalanish texnologiyalari bilan 
tanishtirish, o‗rgatish va ularni Respublikamiz miqyosida hayotga tadbiq etishni 
yo‗lga solishga qaratilgan. 
Ushbu kurslarda asosan 3 ta yo‗nalish bo‗yicha o‗qitiladi, ya‘ni energetikada 
iqtisodiyotni boshqarish, sanoatda, transportda, qurilishda, turar joy, jamoat va 
maishiy xizmat binolarida energiyadan oqilona foydalanish va uni tejash masalalarn 
hamda noan‘anaviy energiya manbalaridan va energetik - chiqindilardan qaytadan 
unumli foydalanish usullarini tadbiq etish yo‗llari o‗rgatiladi. 
O‗qitiladigan barcha fanlar bo‗yicha ma‘ruza materiallari Evropa davlatlari 
texnologiyalari asosida tuzilgan. Fanlar eshituvchilarga etarli darajada texnikaviy - 
nuqtai nazardan chuqur va keng etkazilishi uchun Universitetimizning bir guruh 
o‗qituvchi - profesorlar yuqorida ko‗rsatilgan Universitetlarda malaka va tajriba 
almashib kelishgan. Buning natijasida barcha fanlar bo‗yicha zamonaviy o‗quv 
materiallari va o‗qitish usullari va vositalari joriy etilmoqda. 
Kurslarning muhim jihatlaridan yana shuni aytib o‗tish mumkinki, o‗qish 
jarayonnda ingliz tili, kompyuter texnikasi va texnologiyalari dasturlari o‗qitiladi va 
SD disklarida chet eldagi ilg‗ori loyihalash institutlarida yaratilgan zamonaviy loyiha 
dasturlarida amaliy mashg‗ulotlarda ko‗p foydalaniladi.