Navoiy davlat konchilik instituti "elektr energetikasi" kafedrasi

Oʻzbekistonning yoqilgʻi balansi 
Oʻzbekistonning yoqilgʻi balansida gaz va koʻmirning salmogʻi katta (q. 
Gaz 
sanoati
, 
Issiqlik 
energetikasi
), "Koʻmir" aksiyadorlik jamiyati ham 
"Oʻzbekenergo" tarkibiga kiradi. 
Fanda energetika muammolari bilan shugʻullanishda izchil i. t. ishlariga 
asoslangan holda energetika taraqqiyotining qonuniyatlari, tabiiy anʼanalari va 
optimal yechimlari oʻrganiladi, energetikani optimal boshqarishning asoslari 
shakllantiriladi, energetikaning kompleks muammolari, shu jumladan, uning atrof 
muhitga taʼsiri, yaʼni ekologiya masalalari, energetikaga doir fan va texnika 
taraqqiyoti masalalari va boshqalar hal qilinadi. Oʻzbekistonda E. fanlarining 
rivojlanishi 20-asr 30- yillari oxiri va 40- yillariga toʻgʻri keladi. Energetikaga doir i. 
t. ishlari E.ning ustuvor kompleks masalalarini va amaliy muammolarini hal qilishga 
qaratildi. Elektr energiyasini uzoq masofaga uzatish bilan bogʻliq masala — 
oʻzgaruvchan tokni oʻzgarmas tokka aylantirish nazariyasi, asinxron va sinxron 
mashinalarning magnit oqimlari oʻz-oʻzidan uygʻonishini taʼminlashni hisoblash 
usullari, elektron qurilmalaridagi shikastlanishning murakkab turlari nazariyasini 
rivojlantirish kabi ustuvor masalalar bilan shugʻullanildi, gidroelektr st-yalari 
quvvatini samarali taqsimlashni hal qilishga doir ishlar bajarildi. 40- yillar oxiri va 
50- yillarda i. t. ishlari elektr st-yalari, elektr tizimi va jihozlari ishini yaxshilash, 
puxtaligini oshirish, samaradorligini koʻtarishga qaratildi. 
Oʻzbekiston energetikasi rivoji uchun tabiiyiklim sharoitlaridan oqilona 
foydalanish maqsadida qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan, xususan, quyosh 
energiyasi, shamol kuchi, yer osti suvlari harorati va kichik gidroelektrostyalardan 
foydalanish masalalari borasida keng tadqiqot ishlari olib borildi (G. A. Grinevich, R. 
A. Zohidov). Energetika jarayonlarini avtomatlashtirish va telemexanizatsiyalash 
hamda energetika tizimlarida oʻlchash texnikasi, oʻlchash aniqligi, puxtaligi va 
samaradorligini oshirish kabi ilmiy natijalarga erishishda muhim tadqiqotlar amalga 
oshirildi (akad. J. Abdullayev). Issiqlik E.si va issiklik texnikasi sohasida yoqilgʻidan 
foydalanishning yangi texnologiyasi va issiqlik energiyasidan samarali foydalanish 
kabi muhim tadqiqot ishlariga ahamiyat kuchaytirildi (R. A. Zohidov, S. Q. 
Ismatxoʻjayev). Sanoatning bir qancha sohalarida energotejamkorlik, energiyadan 
oqilona foydalanish, GES lar jihozlarini diagnostika qilish, mashina yordamida 
sugʻoriladigan nasos st-yalari uchun yangi elektr yuritmalar yaratish (T. S. Kamolov), 
Oʻzbekiston elektr korxonalarining normal ishlashini EHM yordamida hisoblash (E. 
Payziyev), elektrofizikaning fiziktexnik muammolari boʻyicha bir qancha ilmiy 
natijalarga erishildi.
Bu yoʻnalishda olib borilgan ishlarning biri — bu yangi prinsipda ishlaydigan 
maxsus elektr mashinalari — koʻp rotorli asinxron motorlarining yaratilishi boʻldi. 
Elektromagnitli val prinsipi taklif etildi 
va ishlab chiqildi. Bu bir-biriga 

---

mexanik ravishda bogʻlanmagan bir necha mexanizmlarning aylanish tezliklarini 
oʻzaro muvofiqlashtirishni taʼminlovchi elektromagnitli qurilmadir. Sanoat va 
qurilishda keng qoʻllaniladigan titrama gʻalvirlar uchun elektr yuritmalarining yangi 
turlari yaratilib, ishlab chiqarishga joriy etildi. Ikki motorli elektr yuritmalar, 
shuningdek, qutblari keng oʻzgarishga ega boʻlgan asinxron motorlari nazariyalari 
yaratildi. Elektr zanjirlari va tizimlarining chizikli boʻlmagan nazariyasi va hisobiy 
usullariga doir hamda avtomatika va hisoblash texnikasi elementlarini ishlab chiqish 
boʻyicha maktab yaratildi. 
Parametrik zanjirlar va tizim, boshqarish elementlari va texnika vositalari, 
avtoparametrik tebranishlar zashkirlarida oʻzgaruvchan tok fazalar soni va 
chastotasini oʻzgartirish nazariyalari yaratildi. Energetika tizimlarining 
samaradorligini oshirish, quvvatni tejash va ekologik sof energetikaning dolzarb 
muammolari boʻyicha fundamental tadqiqotlar olib boriladi. Yangi energiya 
manbalarini topish, qayta tiklanuvchi energiya manbalari samaradorligini oshirish 
hamda ularni energiya tizimida qoʻllanish koʻlamini kengaytirish istiqbolli 
masalalardir.
Energiya tejamkorligi O‘zbekiston Respublikasi davlat siyosatining birinchi va 
barcha xo‘jalik sub`ektlari faoliyatida ahamiyatli yo‘nalish bo‘lib kelmoqda. 
Energiya tejamkorligining uchta asosiy yo‘nalishlari mavjud. 
1.
YOqilg‘i va energiyadan oqilona foydalanish bo‘yicha kam sarfli tadbirlar, 
bu elektr iste`molini 10-12 % ga qisqartirish imkonini beradi. 
2.
Katta kapital mablag‘lari talab qiladigan tadbirlarni tatbiq etish: energiya 
tejovchi texnologiyalar, jarayonlar, apparatlar va jihozlar. Bu energiyaga bo‘lgan 
talabni 25-30% ga kamaytirishga olib keladi. 
3.
YAlpi ichki mahsulot
 
ishlab chiqarishda ko‘p energiya sarf qilmaydigan soha 
ulushini oshirish bilan bog‘liq bo‘lgan iqtisodiyotni tuzilmaviy qayta qurish. 
2017 yil 19 mayda O‗zbekiston Respublikasi prezidentining «Elektr 
energiyasi va tabiiy gaz etkazib berish hamda iste‘mol qilish sohasida to‗lov 
intizomini yanada mustahkamlash, shuningdek, ijro ishi yuritish tizimini tubdan 
takomillashtirish chora-tadbirlari to‗g‗risida»gi farmoni qabul qilindi.
2017–2021 yillarda O‗zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta 
ustuvor yo‗nalishi bo‗yicha Harakatlar strategiyasida belgilangan vazifalarga 
muvofiq, shuningdek, elektr va gaz ta‘minoti sohasida boshqaruv tizimini, nazorat 
va hisobga olish mexanizmlarini yanada takomillashtirish, to‗lov intizomini 
mustahkamlash, javobgarlikni kuchaytirish, ijro ishi yuritishning samaradorligini 
tubdan oshirish maqsadida O‗zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi huzurida 
Majburiy ijro byurosi (keyingi o‗rinlarda Byuro deb ataladi) tashkil etilmoqda.