O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

A.Adlerning Individual psixologiyasi 
Alfred Adler (1870-1937) individual psixologiyaning asoschisi hisoblanadi.
Uning asosiy asarlari: «Nerv xarakteri haqida» (1912), «Individual 
psixologiyaning nazariyasi va amaliyoti» (1920), « Insonshunoslik» (1927), 
«Hayotning mazmuni» (1933).
Inson tabiati 
Inson-yagona va o‘zini o‘zi muvofiqlashtiruvchi organizm; individuum (lat.) 
— bo‘linmas. Inson hayotiy faolligining hech bir namoyon bo‘lishini izolyasiyada 
ko‘rib bo‘lmaydi, lekin faqat shaxsga munosabatda to‘liq ko‘rib chiqish mumkin.
Inson hayoti — shaxs uchun ahamiyatli maqsadlar yo‘nalishidagi o‘sish va 
rivojlanishga uzluksiz harakat hayot maqsadlari insonning taqdirini belgilaydi.
Inson xulq-atvori-irsiyat va muhit ta’siri natijasigina emas, balki insonning 
o‘z hayotining arxitektori sanalgan ijod kuchidan ham iborat 
Individ jamiyatdan tashqari ko‘rib bo‘lmaydi, uning xulq-atvori esa sotsial 
kontekstdan tashqarida . Har bir insonda umumiylik va sotsial qiziqishning tabiiy 
tuyg‘usi mavjud, ya’ni hamkorlikning sotsial munosabatlariga tug‘ma ravishda
intilish mavjud.
Inson xulq-avtori o‘zi va atrof olam haqidagi tasavvurlari bilan belgilanadi 
«appersepsiya sxemasi».
Erishilmagan maqsad yoki vazifalar inson xulq-atvorini yo‘naltirib, 
harakatlantirib turadi.
Insonga yagona, yaxlit, unsurlari bir-biri bilan o‘zaro muvofiq keluvchi 
mavjudod sifatida qaraydi. 
Individuum miya va tana, onglilik bilan ongsizlik, tafakkur, tuyg‘u, harakat, 
shaxsda namoyon bo‘luvchilar yagonadir. 
SHaxsning strukturasini hayot uslubi bilan aniqlash mumkinligini tavsiya 
etadi.SHaxsiy ahamiyatga ega maqsadlarga talpinish, kamolotga intilish, 

---

223 
individuum organik jihatdan yaxlitlikni ifodalaydi va o‘zining hayotini boshqaradi, 
ijodiy kuchini va erkinlikni tanlashini namoyon qiladi. 
SHaxsning strukturasini hayot uslubi bilan aniqlash mumkinligini tavsiya 
etadi.SHaxsiy ahamiyatga ega maqsadlarga talpinish, kamolotga intilish, 
individuum organik jihatdan yaxlitlikni ifodalaydi va o‘zining hayotini boshqaradi, 
ijodiy kuchini va erkinlikni tanlashini namoyon qiladi. 
Individuum jamiyatdan, boshqa insonlardan xoli holda bo‘lmaydi, insonning 
xulq-atvori sotsial determinantlar bilan aniqlangan sotsial mazmunda sodir bo‘ladi,
oqibatda insonda boshqa insonlar bilan hamkorlikda sotsial o‘zaro munosabatlarda 
ishtirok etishga intilishni ifodalovchi sotsial qiziqishlar shakllanadi. 
Nomukammallik kopleksi atamasini A.Adler fanga olib kirib, ushbu 
tuyg‘uni barcha bolalar jismoniy o‘lchamlari, kam kuchligi va imkoniyatlarining 
pastligi oqibatida boshdan kechiradilar. 
Kelajakda juda kuchli, kompleksga aylantirish, ijobiy o‘sish va rivojlanishni 
qiyinlashtirishi mumkin. Biroq o‘rtacha darajali nomukamallik bolada “kuchli 
bo‘lish yoki boshqalardan kuchli bo‘lish”ga, kamolotga, ustunlikka, o‘zining 
qobiliyatlarigi rivojlantirishga undash mumkin
Kamolotga intilish tug‘ma bo‘lib, bu hayotning bir bo‘lagi, hayotga 
intilishning bo‘lmasligi ma’nosiz, deydi A.Adler. 
Mukammalik masqad ijobiy va salbiy bo‘lishi mumkin. 
Agar u ijtimoiy manfaatga va boshqalarning foydasiga yo‘naltirilgan bo‘lsa, 
rivojlanish konstruktiv va sog‘lom yo‘nalishga ega bo‘ladi. Bu rivojlanish, 
ko‘nikma va malakalarning kamol toptirish, mukammal hayot uslubiga ega bo‘lish 
uchun ishlashga intilish. Biroq ayrimlar mukammallikka boshqlar ustidan 
humkronlik qilish orqali erishishga urinadi. Bu hokimiyat va agressiyada namoyon 
bo‘ladi. 
Har bir inson intilish va erishishiga mujassamlashuvchi o‘zining hayot 
uslubini ishlab chiqadi. Ularning shakllanishi bolalikdan boshlanib, 
nomukammallik, ishonchsizlik, kattalar olamida bo‘lishga ojizlik kompleksi 
sifatida shakllanib boshlaydi. Hayot maqsadi bundan himoyalanish, qondirilmagan 

---

224 
bugungi hayot bilan yorqin, mukammal kelajak o‘rtasidagi ko‘prik vazifasini 
bajaradi.