Mahsulotlar sifatini aniqlash va sertifikatlash

ILOVA:
 
Paxta tozalash sanoatidagi meyoriy hujjatlar
 
№ 
Belgilanishi 
Nomi 
1
0„z DSt
615
:2008
Paxta. Texnikaviy shartlar.
2
0„z DSt
643
:2006
Paxta. Namuna tanlab olish usullari.
3
0„z DSt
644
:2006
Paxta. Namlikni aniqlash usullari.
4
0„z DSt
592
:2008
Paxta. Ifloslikni aniqlash usullari.
5
0„z DSt
593
:2008
Paxta. Paxta tolasining tavsifhomalarini aniqlash 
usullari.
6
0„z DSt
642
:2013
Urug„lik paxta. Texnikaviy shartlar.
7
0„z DSt
604
:2001
Paxta tolasi. Texnikaviy shartlar.
8
0„z DSt
614
:2014
Paxta tolasi. Namuna tanlab olish usullari.
9
0„z DSt
618
:2014
Paxta tolasi. Pishib yetilganlikni aniqlash usullari.
10
0„z DSt
619
:2014
Paxta tolasi. Solishtirma uzilish kuchini aniqlash 
usullari.
11
0„z DSt
620
:2014
Paxta tolasi. Chiziqli zichlik va mikroneyr 
ko„rsatkichini aniqlash usullari.
12
0„z DSt
632
:2010
Paxta tolasi. Nuqsonlar va iflos aralashmalar 
miqdorini aniqlash usullari.
13
0„z DSt
633
:2010
Paxta tolasi. Uzunlikni aniqlash usullari.
14
0„z DSt
634 :2010
Paxta tolasi. Namlikning massaviy nisbatini 
aniqlash usullari.
15
0„z DSt
645 2010
Paxta momig„i. Texnikaviy shartlar.
16
0„z DSt
657 :2011
Paxta momig„i. Namuna tanlab olish usullari
17
0„z DSt
658
:2011
Paxta momig„i. Rangi va tashqi ko„rinishini 
aniqlash usullari.
18
0„z DSt
659
:2011
Paxta momig„i. Namlikning massaviy nisbatini 
aniqlash usullari.
19
0„z DSt
660 :2011
Paxta momig„i. Uzunlikni aniqlash usuli.
20
0„z DSt
661
:2011
Paxta momig„i. Pishib yetilganlikni aniqlash 
usullari.
21
0„z DSt
662
:2011
Paxta momig„i. Iflos aralashmalar va butun 
chigitlaming massaviy ulushini aniqlash usullari.
22
0„z DSt
596
:2014
Texnik chigit. Texnikaviy shartlar.
23
0„zDSt
663
:2006
Urug„lik chigit. Texnikaviy shartlar.
24
0„z DSt
597
:2008
Texnik chigit. Nuqsondor chigitni aniqlash usuli.
25
0„z DSt
598
:2008
Texnik chigit. Namuna tanlab olish usullari.
204 

---

26
0„z DSt 599 :2008 
27
0„z 
DSt 600 :2008
 
28
0„z DSt 601 :2008
 
29
0„z DSt 602 :2008
 
30
0„z DSt 603 :2008
 
31
0„z DSt 665 :2015
 
32
0„z DSt 664 :2012
 
33
0„z DSt 841 :2011
 
34
0„z DSt 2861 :2014
 
35
0„z DSt 2862 :2014
 
36
0„z DSt 2874 :2014
 
37
0„z DSt 2876 :2014
 
38
0„z DSt 581 :2002
 
39
0„z St EN 14278-
 
1:2012 
(EN 14278-1)
 
40
0„z RH 73-01:2001
 
41
TSh 30-01:2002
 
42
TSh 30-02:2002
 
Texnik chigit. Mineral va organik aralashmalami 
aniqlash usuli.
 
Texnik chigit. Namlikning vazniy ulushini aniqlash 
usuli.
 
Texnik chigit. Chigit tukdorligini aniqlash 
usuli.
 
Texnik chigit. Yog„dorlikiri aniqlash usuli. 
Texnik chigit. Chigitdagi yog„ kislotasining 
sonini aniqlash usuli.
 
Paxta mahsuloti toylarini o„rash uchun 
qoilaniladigan materiallar. Texnikaviy shartlar. 
Paxta tozalash asbob-uskunalari. Texnologik 
ko„rsatkichlar nomenklaturasi.
 
Paxta tolasi, paxta momig„i, paxta tozalash 
zavodlarming ulyuk aralashgan chiqindilari va 
paxtaning kalta momig„i aralashgan chiqin- dilari. 
0„rab joylash, markalash, transportda tashish va 
saqlash.
 
Paxta va paxta tolasi. Shiradorligini baholash 
metodikalari.
 
Paxta mahsulotlari toylarini bog„lash uchun poliester 
lentadan ishlangan belbog„lar. Texnikaviy shartlar.
 
Paxta tolasi toyini о„rash uchun polietilenli yumshoq 
konteyner. Texnikaviy shartlar.
 
Paxta mahsuloti toylarini о„rash uchun aylanma 
to„qimali yushmoq konteyner. Texnikaviy shartlar.
 
Paxtani qayta ishlash. Atamalar va ta‟riflar 
To„qimachilik xomashyosi. Paxta tolasining 
yopishqoqligini aniqlash. 1 qism: Qo„l 
termodetektori bilan aniqlash usuh.
 
Paxta tolasi. HVI tizimida ko„rsatkichlami o„lchash 
tartibi.
 
Paxta tozalash zavodlarming paxtaning kalta 
momig„i 
aralashgan 
chiqindilari. 
Texnikaviy 
shartlar.
 
Paxta tozalash zavodlarming ulyuk aralashgan 
chiqindilari. Texnikaviy shartlar.
 
205 

---

I 
GLOSSARIY
 
Paxtaning tipi 
- paxta tolasining tipiga qarab aniqlanadigan paxtaning 
texnologik tavsifi.
Paxtaning sinfi 
- paxtaning iflos aralashmalaming massaviy ulushi va 
namlikning massaviy nisbati bo„yicha boiinishi.
Tolaning sinfi 
- paxta tolasini nuqson va iflos aralashmalarining 
massaviy ulushi bo„yicha bo„linishi.
Momiqning tipi 
- momiqning shtapel uzunligi bo„yicha tavsifi.
Namuna 
- donador boimagan mahsulotning nazorat qilinayotgan 
majmuasidan xulosa chiqarish uchun tanlab olingan miqdori.
Sinash uchun namuna 
- birlashtirilgan namunadan olingan 
belgilangan usulga oid sinash oikazish uchun tayyorlangan paxta material i.
Paxta mahsuloti 
- paxtani qayta ishlash natijasida olingan tolali 
mahsulot va chigit.
Paxta tolasi 
- paxtadan tola ajratish natijasida olingan tola mahsuloti.
Paxta momigi 
- paxtadan tola ajratilgandan keyin chigitda qolgan 
kalta tola yoki chigitdan momiq ajratish natijasida olingan tolali mahsulot.
Paxta tozalash korxonasi 
- paxtani qayta ishlash bo„yicha sanoat 
korxonasi.
Paxta tayyorlash maskani - 
paxtani yetishtiruvchi xo„jaliklardan 
qabul qilib, uni jamlab, g„aram va omborlargajoylab, quritib tozalab paxta 
tozalash korxonasiga jo„natishni amalga oshiruvchi paxta tozalash 
korxonasining kichik boiinmasi.
Paxtani qayta ishlash 
- paxtadan paxta mahsulotlarini ishlab 
chiqarish jarayonlari va operatsiyalari majmuasi.
Paxtani saralash - 
keltirilgan paxtani pishib yetilganlik koeffitsiyenti, 
iflosligi va namligini hisobga olgan holda navlari va tashqi koiinishi 
bo„yicha ajratish.
Jamlangan to„da 
- qabul qilinayotgan to„dalami jamlab tugatilgandan 
so„ng paxtaning asosiy alomatlari bo„yicha bir turdagi massasi.
206

---

Paxtani saqlash 
- quritish-tozalash boiimlarida ishlov berguncha va 
undan keyin paxta tozalash korxonalari qayta ishlaguncha paxta to„dalarini 
g„aramlar va omborlarda asrash va bu davrda uni saqlash bilan bogiiq 
bo„lgan chora tadbirlar.
Paxtaning o„z-o„zidan qizishi 
- tashqi muhitdan izolyatsiyalan- gan 
namligi yuqori boigan paxta hajmlarining nazorat qilolmaydigan harorat 
koiarilishining biokimyoviy jarayoni.
Muvofiqlashtirilgan texnologik jarayon 
- meyoriy hujjatlar bilan 
belgilangan texnologik jarayon.
Paxta tayyorlash maskani laboratoriyasi 
- paxta tozalash 
korxonasining texnik nazorat boiimi tarkibiga kiradigan va jamlanayotgan 
paxta sifati, uni jamlash, saqlash va paxta tozalash korxonasiga jo„natish 
ustidan nazorat olib boradigan laboratoriya.
Urug„lik paxta 
- urug„lik chigit olish uchun moijallanib ekilgan 
maydonlardan terilgan paxta.
G„o„za 
- gul xayridoshlar oilasiga kiradigan o„simliklar avlodi.
Ifloslik 
- paxta yoki paxta mahsulotlari tarkibidagi iflos (organik va 
mineral) aralashmalar hamda qayta ishlashga yaroqsiz paxta materiali 
qismining miqdori (%),
Namlik 
- paxta yoki paxta mahsulotlaridagi namlik miqdori (%).
Konditsion massa 
- meyorlangan namlikka keltirilgan hisobiy massa.
Pishib yetilganlik koeffitsiyenti 
- eng pishmagan tolalar 0 
koiffitsiyenti bilan, eng pishganlar esa 5 koeffitsiyenti bilan belgilangan 
shartli shkala bo„yicha tola pishganligini miqdoriy dara- jasining 
koisatkichi.
Mikroneyr ko„rsatkichi 
- tolasi namunasining havo oikazuv- 
chanligiga qarab tolaning ingichkaligi va pishib yetilganligining tavsifi.
207 

---

ADABIY OTLAR
 
1.
0„zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 21 apreldagi 
«Oliy taiim tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to„g„risida» gi 
PQ-2909-sonli qarori.
2.
0„zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 28 noyabrdagi 
«Paxtachilik tarmog„ini boshqarish tizimini tubdan takomillashtirish chora-
tadbirlari to„g„risida»gi PQ-3408-sonli qarori.
3.
Paxtani qabul qilish va saqlash bo„yichayo„riqnoma -T.: 2017
4.
Р.Буриев, К,.Жуманиязов, А.Салимов “Уруглик чигит 
тайёрлаш технологияси” -Т.: «Пахтасаноат илмий маркази» АЖ-2016
5.
R_Bo„riyev, Q.Jumaniyazov, ASalimov “Paxtaning sifatini 
aniqlash”. -Т.: «Paxtasanoat ilmiy markazi» AJ - 2015.
6.
Р.Буриев, К.Жуманиязов, А. Салимов “Пахтани дастлабки 
ишлаш 
машиналаридан 
фойдаланиш”.Т.:,«Пахтасаноат 
илмий 
маркази» АЖ - 2015
7.
R.Bo„riyev, Q.Jumaniyazov, A.Salimov “Mexnatni muhofaza qilish 
va texnika xavsizligi”. -T.: «Paxtasanoat ilmiy markazi» AJ - 2015.
8.
M.Xodjiyev, ASalimov “Tola sifatini aniqlash”. «Turon- Iqbol». -
Т., 2006.
9.
ASalimov “Birlamchi tola agrotexnikasi”. -Т.: “Iqtisod- Moliya”, 
2010.
10.
Paxta va uning mahsulotlari uchun standartlar.
11.
Paxtani qayta ishlashning muvofiqlashtirilgan texnologiyasi 
(PDI70-2017)T.
12.
M.Kozlowski Handbook of natural fibres. The textile institute 
Wood head Publishing limited, 2012 .
13.
S.Gordon and Y.L.Hsieh. Cotton: Science and technology The 
textile institute. Wood Head Publishing Limited. Cambridge, England 2007
14.
Uster. AFIS PRO Application report Cotton card maintenance with 
a single fiber testing system. Editional team, UTIS 2006.
15.
Paxtani qabul qilish, saqlash va qayta ishlashda paxta va paxta 
mahsulotlari rsifatini texnik nazorati bo„yicha qo„llanma (PDI 30-2013) -Т., 
2013.
208 

---

16.
A.Salimov “Birlamchi tola agrotexnikasi” -Т.: “Iqtisod- Moliya”, 
2010.
17.
ASalimov. “Paxtaga dastlabki ishlov berish”. -Т.: “Bilim”, 2005.
18.
A.Parpiyev va boshqalar “Paxta xomashyosini quritish”. - 
T.:Cho„lpon, 2009.
19.
M.Xodjiyev, A.Sahmov “Tola sifatini aniqlash”. «Turon- Iqbol». -
Т., 2006.
20.
А.Салимов, АЛугачёв. “Технология первичной обработки 
хлопка” -Т., 2017.
21.
ASalimov. “Tolani dastlabki ishlash texnologiyasi va 
mashinalari”. -Т.: “Iqtisod- Moliya”, 2010.
22.
Ф.Омонов тахрири остида “Пахтани дастлабки ишлаш буйича 
справочник”-Т.: “Ворис-нашриёти”, 2008.
Internet ma‟lumotlari:
 
1.
lex.uz - ____ 0„zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari
ma‟lumotlari milliy bazasi.
2.
E-mail sifat@ boc.com.uz
3.
http://www.samjackson
. com.
209

---

MUNDARIJA 
So„z boshi ....................... 3
I
 
bob. Mahsulotlarning sifat ko„rsatkichlari haqida
 
ma‟lumotlar
 
1.1.
Mahsulotlarning sifat ko„rsatkichlari .......................... 5
1.2.
Paxtaning fizik-mexanika xususiyatlari ...................... 8
1.3.
Paxta tolasining fizik-mexanik xususiyatlari ............ 11
1.4.
Tabiiy tolalar haqida umumiy ma‟lumotlar .............. 12
II
 
bob. 
Paxta mahsulotlari sifatini baholash
 
2.1.
Sifatni baholash uslublari .......................................... 18
 
III
 
bob. Paxtaning sifat ko„rsatkichIarini aniqlash
 
3.1.
Paxta tozalash korxonasining texnik nazorat bo„limi 21
 
3.2.
Tayyorlash maskani hamda paxta tozalash korxonasi 
texnologik laboratoriyasida ishlatiladigan uskunalar
22
3.3.
Paxta tayyorlash maskanlari va paxta tozalash korxonasi 
laboratoriyalarini texnik jihozlash ............................ 25
3.4.
 
Paxtani baholash va sifatini aniqlash uchun namunalar 
tanlash ........................................................................ 30
 
■
3.5. Paxtaning tiplarga bo„linishi ......................................... 32
 
3.6.
Paxtaning namligini aniqlash .................................... 35
 
3.7.
Paxtaning iflosligini aniqlash .................................... 50
3.8.
Paxtani sanoat navini aniqlash .................................. 59
TV bob. Paxta tolasining sifatini aniqlash usullari
 
4.1.
Paxta tolasining texnikaviy shartlari ......................... 73
4.2.
 
Toylanmagan tola va toylardan namunalar tanlab olish va 
sinov o„tkazish........................................................... 85
 
4.3.
Tolaning uzilish kuchi va chiziqli zichligini aniqlash 88
4.4.
Paxta tolasining pishib yetilganligini aniqlash ......... 89
 
4.5.
Chiziqli zichlik va mikroneyr ko„rsatkichini aniqlash 96
 
4.6.
 
Paxta tolasining nuqsonlari va iflos aralashmalar miqdorini 
aniqlash .................................................................... 100
 
4.7.
Paxta tolasining uzunligini aniqlash ....................... 106
 
210 

---

4.8.
Paxta tolasi namligining massaviy nisbatini
aniqlash .............................................................................. 112
V
bob. Paxta tolasining sifatini zamonaviy usullarda
aniqlash
5.1.
Paxta tolasining sifat ko„rsatkichlarini Uster HVT
900 SA o„lchov tizimida aniqlash ..................................... 114
5.2.
Mikroneyr koisatkichini oichash .................................. 
5.3.
Klassyor usulida paxta tolasining sifatini aniqlash... 122
VI
bob. 
Chigit sifatini aniqlash usullari
6.1.
 
Urug„lik paxtadan olingan, ekishga moijallangan uruglik 
chigitning sifatini aniqlash ...................................... 127
 
6.2.
Urugiik chigitlarni nazorat qilish usullari ......................... 130
6.3.
 
Texnik chigit namunalarini tanlash, qismlarga 
ajratish,nuqsonlarini aniqlash ................................. 132
 
6.4.
Chigit namligini aniqlash .................................................. 135
6.5.
Chigit iflosligini aniqlash .................................................. 138
6.6.
Chigitning tukdorlik miqdorini aniqlash .......................... 145
 
6.7.
Chigitning yog„dorlik miqdorini aniqlash ........................ 149
VII
bob. Paxta momig‟idan namuna olish va sinash
VIII
bob. 
Tolali chiqindilarni sinash usullari
8.1.
Paxtaning kalta momigi aralashgan tolali chiqindilar 157
 
8.2.
Oiik aralashgan tolali chiqindilami aniqlash .................... 158
 
8.3.
Paxta mahsuloti toylarini oiash uchun qoilaniladi-
gan materiallar ................................................................... 160
 
IX bob. 
Mahsulotlarni sertifikatlash
9.1.
Sertifikatlashtirish haqida maiumot .................................. 169
 
9.2.
 
0„zbekiston respublikasining sertifikatlashtirish idoralari
177
 
9.3.
Muvofiqlik sertifikati va muvofiqlik belgisi ..................... 187
 
9.4.
Sertifikatsiyalashtirishni o„tkazish tartibi va qoidalari 189
 
9.5.
Sertifikatsiyaiashtirilgan mahsulotnining
inspeksiya nazorati ............................................................. 1
99
Paxta tozalash sanoatidagi meyoriy hujjatlar ................... 204
Glossariy ............................................................................ 206
Adabiyotlar ........................................................................ 208
211 

---

О Г Л А В Л Е Н И Е
 
ВВЕДЕНИЕ .......................................................................... 3