O ’ zb e k I s t o n r e s p u b L i k a s I q I s h L o q V a s u V x o ’ j a L i g I v a zi r L i g I samarqand qishloq xo’jalik instituti

001.429.008.BMI. 2015 y. 

---

quruq qoldiq miqdorining 
ў
zgarishiga olib keladi. Sut tarkibidagi moddalar ichida 
ko’pincha yog’ miqdori o’zgarib turadi.
Shuning uchun amalda sutning sifati va qiymati olingan sutning quruq qoldig’i 
bilan 
ў
lchanadi. Bu quruq qoldiq deyarli o’zgarmas bo’lib, o’rtacha 8,5%ni tashkil 
etadi. Ko’pgina adabiyotlarda qaymog’i olingan sutning quruq qoldig’i (SOMO) 
deb yuritiladi - (suxoy obezjirenno’y molochno’y ostatok) yog’sizlantirilgan quruq 
sut qoldig’i - YoQSQ. 
Sut tarkibidagi yog’ sharchalar shaklida bo’lib, ularning kattaligi 0,1 dan 10 
mikrongacha bo’ladi. Ularni 300-500 marta katta qilib ko’rsatadigan mikroskop 
ostida ko’rish mumkin. Sutning tarkibida 2 dan 6%gacha yog’ bo’ladi va o’rtacha 
3,8% tashkil etadi. U suvda erimaganligi uchun uning zarrachalari eng kichik 
hajmni olish uchun sharchalar shaklida bo’ladi va ularning 80% 0,5 dan 5 
mikrongacha bo’ladi. 1 millilitr sutda o’rta hisobda 10 milliard yog’ g’sharchalari 
mavjud. Yog’ sharchasining soni katta-kichikligi sigirning zotiga, laktasiya 
davriga, boqish va asrash sharoitlariga bog’liq.
Sutda lipoidlarga bog’liq holda bo’yoq moddalar - ksantofil va karotin bo’ladi. 
Ular yog’da erigan bo’lib, unga sariq tus beradi. Karotin provitamin A dir. Sutda 
yana bir pigment-yashil-qizg’ish tusli laktoflovin ham bo’ladi.
Sut oqsili
. Azotli moddalar. Sutda oqsil moddalar kolloid (b
ў
kkan) holatda 
bo’ladi. Albumin va globulin zarrachalari mayda (10-15 millimikron), kazein 
zarrachalari esa yirikroq (100-200 millimikron) bo’ladi. Ularni elektron mikroskop 
yordamida ko’rish mumkin.
Oqsilning eng ko’p qismini - 2,7% ni kazein, 0,5%ni albumin va 0,1% ni 
globulin tashkil qiladi. Sutda oqsil o’rtacha 3,3% bo’ladi. Suzma va pishloq 
tayyorlash - kazeindan foydalanishga asoslangan.
Sutdan ajratib olingan kazein (kislota va spirt ta’sirida ajraladi) hidsiz va 
mazasiz oq amorf kukun bo’lib, solishtirma og’irligi 1,26 ga teng. Tarkibida fosfor 
borligi uchun fosforoproteidlar guruhiga kiradi.
Kazein - bir-biridan tarkibidagi fosfor, azot va oltingugurtning fermentiga 
munosabati jihatidan bir-biridan farqlanuvchi va fraksiyalarga ajratiladi.
Bajardi 
Rahbar 
Yusupov A 
Karimov A