Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti

Genetik ta‘rifda 
aniqlanuvchi tushunchaning mazmuni u ifodalagan predmetning kelib 
chiqishini ko‗rsatish orqali ochib beriladi. Masalan, «
Oksid metallarning kislorod bilan reaksiyaga 
kirishinatijasida hosi lbo‗lgan kimyoviy birikmadir
», degan ta‘rif genetik ta‘rifga misoldir. Bu 
ta‘rifning mantiqiy strukturasi yaqin jinsi va tur belgisini ko‗rsatish orqali ta‘riflash bilan bir xildir. 
Ta‘riflash ma‘lum qoidalarga rioya qilishni talab etadi. Ular quyidagilardan iborat: 
a) ta‘rif tenghajmli bo‗lishi kerak ya‘ni aniqlanuvchi tushuncha hajmi bilan aniqlovchi 
tushunchalar hajmlari yig‗indisi teng bo‗lishi kerak. Bu qoida buzilsa, ta‘rif yo haddan tashqari 
keng, yo haddan tashqari tor bo‗lib qoladi. Masalan, «
Mantiq tafakkurni o‗rganuvchi fandir» -
haddan tashqari keng, «Mantiq isbotlash strukturasini o‗rganuvchi fandir» - haddan tashqari tor 
ta‘rifdir. 
b) Ta‘rif aniq bo‗lishi kerak.Buning uchun obrazli iboralar, mazmuni noaniq so‗zlar 
ishlatilmasligi lozim. Masalan, 
«Xayol — uchqur ot», «Davlat dunyoviy ruhning siyosiy jihatdan 
namoyon bo‗lishidir
» (Gegel) degan ta‘riflarda bu qoida talablari buzilgan. Ularda chuqur ma‘no 
bo‗lsada, tushunchaning mazmuni aniq ochib berilgan emas. 
v) Ta‘rif aylana shaklida bo‗lib qolmasligi kerak. Ta‘rif berishda aniqlovchi tushunchaning 
mazmunini aniqlash uchun aniqlanuvchi tushunchaning o‗ziga murojaat etilsa, ta‘rifda aylana hosil 
bo‗ladi. Masalan, «Mantiq to‗g‗i fikrlash haqidagi fandir» deyilganda ta‘rifda aylana vujudga 
keladi. CHunki, «To‗g‗ri fikirlash nima?», degan savolga, «U mantiq qonun-qoidalariga rioya 
qilingan holda fikrlashdir», deb javob berishga to‗g‗ri keladi. YA‘ni «mantiq» tushunchasiga 
murojaat qilinadi. 
Tavtologiya 
ham Shu qoidaning buzilishi natijasida sodir bo‗ladi. Bunda aniqlanuvchi 
tushunchadan uning mazmunini ochish uchun foydalanilgan bo‗ladi. Masalan, «Ta‘magir 
ta‘magirlik qiluvchi kishidir» desak tavtologiyaga yo‗l qo‗ygan bo‗lamiz.
g) Ta‘rif iloji boricha inkor shaklda bo‗lmasligi kerak. Aks holda predmetga xos bo‗lgan 
belgi o‗rniga unda yo‗q bo‗lgan belgi ko‗rsatiladi. Masalan, «
Ong moddiy emas» degan ta‘rif «ong» 
tushunchasining mazmunini to‗liq ochib bera olmaydi. 
Bilish jarayonida