Valeologiya asoslari


TEMIR TANQISLIGI ANEMIYASIYA UNING OLDINI OLISH



Download 2,73 Mb.
Pdf ko'rish
bet57/59
Sana01.02.2022
Hajmi2,73 Mb.
#423830
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   59
Bog'liq
2 5348144322665517312

TEMIR TANQISLIGI ANEMIYASIYA UNING OLDINI OLISH
A nem iya (kam qonlik) q o n d a gem oglobin u m u m iy m iqdori va qon 
hajm i birligi kontsentratsiyasining kamayishidir.
Q ondagi u m um iy g em oglobin darajasining m e ’yoriy darajasi 119- 
130 g G “l b o ‘lgani h o ld a, anem iy ada 111,0 g G “ l va u n d an pastroq 
darajaga tushib ketishi kuzatiladi.
A n e m iy a b u tu n d u n y o b o 'y i c h a k e n g t a r q a lg a n b o la la i 
kasalliklaridan b o ‘lib, JS S T ning bergan m a ’lum otiga k o ‘ra, ularning 
aksariyati te m ir tanqisligid an kelib chiqadi. S huning u c h u n tem ii 
tanqisligi anem iyasi (TTA) qon tizim ining b o lalar yoshidagi keng 
tarqalgan patologiyasi deb hisoblanadi.
Ja h o n s o g iiq n i saqlash tashkiloti m a ’lum otlariga k o ‘ra, bolalar va 
ayollar o ‘rtasida TTA iqtisodiy rivojlangan m am lak atlard a 10-20 %, 
rivojlanib k elay otgan m a m la k a tla rd a 50-60 % , O siyoning ayrim
m am lakatlarida 90 % g ach a tarqalgan.
S o 'n g g i 1 0-15 yil ic h id a g i k u z a tis h la rn in g k o ‘r s a tis h ic h a , 
0 ‘zbekistonda te m ir tanqisligi anem iyasi bolalar va o 'sm irla r orasida 
25-88 % gacha b o ‘lib, kasallikka chalinish xavfi k o'p ro q 1-2 yoshgacha 
bo 'lgan bolalarga tegishlidir, o ‘sm irlar va h o m ilad o r ayollarda ham
anem iya kasalliklariga chalinish kuzatilm oqda.
T em ir inson organizm i u c h u n m uhim elem entdir. T em ir ko‘pgina 
ferm entlar tarkibiga kiradi, m od d alar alm ashinuvida ishtirok etadi, u 
qonning hosil b o ‘lishida m uh im aham iyat kasb etadigan elem en t 
h iso b la n a d i. O rg a n iz m d a g i u m u m iy te m ir m iq d o rin in g 60 % 
eritrotsitlarning gem oglobinida to ‘plangan, u kislorodning bog'lanishi- 
da, uni bu tu n organizm b o ‘ylab tarq atish d a ishtirok etadi. Shuning 
u c h u n o rg an iz m ta rk ib id a g i te m irn in g kam ayishi e ritro ts itla rd a
gem oglobin etishm ovchiligi va gipoksiya (hujayralarga kislorodning 
kerakli m iq d o rd a yetib borm asligi)ga olib keladi.
109


M uam m o nin g dolzarbligi faqatgina uning keng tarqalganligida 
em as, balki u bilan birga rivojlanib boruvchi organlar patologiyasi 
natijasida deyarli b archa organ va tizim lar faoliyatining buzilishida: 
bu m oslashishning uzilishi va turli patologiyalar bilan kasallanishning 
k o ‘payishiga olib kelishidadir. T em ir tanqisligi, o d atd a, asta-sekin 
rivojlanadi va kam qonlikning yaqqol ko‘rinishi nam oyon b o ‘lguniga 
qad ar rivojlanish davom ida b ir qancha bosqichlardan o ‘tadi. T em ir 
tanqisligi rivojlanishining so‘nggi bosqichi tem ir tanqisligi anemiyasidir.
0 ‘sm irlar va go 'daklarda tem ir tanqisligining rivojlanish xavfi tana 
v azn in in g ja d a l s u r’a td a o ‘sishi va a y lan ad ig an q on h ajm in in g
ko‘payishi bilan b o g iiq , bunda biometallga bo'lgan ehtiyojning o'sishi, 
tem irning zaxira fondi va yeguliklardagi m iqdori o'rtasidagi farq (mos 
kelm aslik) asosiy om il b o 'lib xizm at qiladi. Shunday qilib, bolalarda 
eritropoez uch un tem irga b o 'lg an ehtiyoj 30 % bilan t a ’m inlanadi, 
bu ovqatdan te m ir so'rilishi hisobiga yuz beradi, shuning uch u n 
anem iyada to 'g 'ri ovqatlanishga katta aham iyat beriladi.
A nem iyadan aziyat chekayotgan bolalar o datda jism oniy va aqliy 
rivojlanish borasida o 'z tengqurlaridan orqada qoladilar, ular tez -te z
xastalanib turadilar. Bu, albatta, ularning darslarni o'zlashtirishlariga 
salbiy ta ’sir qiladi, ular dars tayyorlashni istam aydilar, tez toliqib 
qoladilar. Agar ayol kishi hom iladorlik paytida anem iya dardiga 
yo'liqsa, u vazni yetarli b o'lm ag an zaif bolani dunyoga keltirishi 
m um kin, bu esa kichkintoy uchun xatarlidir. Ayrim hollarda anem iya 
onalar o'lim iga olib kelishi ham m um kin. Bu bizni tashvishga solm ay 
qo'ym aydi. Hozirgi kunda O 'zbekistonda hom ilador ayollarning 80%i, 
tug'ish yoshidagi ayollarning 60% i va 57% bolalar anem iyadan aziyat 
chekishm oqda.
A nem iyada kuzatiladigan sim ptom lar:
— teri qatlam i va ko 'rin ib turgan shilliq qavatlarning rangsizligi;
— bosh aylanishi, behollik;
— tirnoqning yupqalashishi va sochning sinuvchanligi;
— ishtaha kamayishi, ta ’m buzilishi (bolalar b o 'r, kesak yeyishadi);
— og'ir hollarda nafas yetishmasligi, yurakning tepa qismida sistolik 
shovqin;
— jigar va qorataloq o 'lch am in in g kattalashishi.
O zuqalarda tem ir m anbalari ju d a ko'p. G o 'sh t, jigar, tuxum sarig'i 
tem irga boy m ahsulotlar hisoblanadi. O 'sim lik m ahsulotlaridan suli,
110


grechixa, j o ‘xori, dukkakli o 'sim lik yorm alari, qora n o n va boshq 
boshoqli m ahsulotlar tarkibida tem ir ko ‘p bo'ladi. Shuningdek, olm a 
shaftoli, a n o r va boshqa m evalarda h am te m ir m iqdori k o 'p bo'ladi 
K u n lik o v q a tla n is h ta rk ib ig a g o 's h t, b a liq va o q silg a bo; 
m ah su lo tla rn i kiritish foydalidir. S abzavotlar, m evalar, k o 'k a tla
ovqatlanishda m u h im o ‘rin tu ta d i, chunki u lar tarkibidagi A, S v; 
boshqa v itam in lar organizm ga yaxshiroq so'riladi. 
g o 'sh t, p a rra n d a , baliq m ahsulotlari va jigar
n o n u sh ta d a v itam inlar bilan boyitilgan boshoqli m ahsulotlar; 
sabzavot va m evalar; 
yangi k o 'k atlarn i iste’m ol qilish foydali;
ovqatlanish v aqtida choy ichishdan saqlanish lozim , chunki cho} 
tarkibida b o'ladigan tan in m oddasi te m ir so'rilishiga to'sqinlik qiladi 
Y ana bir to 'sq in lik qiluvchi om il b u g 'd o y unining kepagi va jigai 
rang guruch tarkibida uchraydigan oliy kislota bo'lishi m um kin. Ovqal 
tarkibidagi tem irning so'rilish chegarasi sutkasiga 2 mkgni tashkil etadi. 
K uniga k atta yoshdagi h ar q anday kishi jin sid an q a t’i nazar 1 mg 
te m irn i y o 'q o tad i. Lekin ayollar hayz vaqtida, hom iladorlik, tu g 'ru q
va em izikli d av rd a nisbatan k o 'p ro q m iq d o rd a te m ir m iqdorini 
y o'q o tad ilar. S huning uchun bu davrlarda ularning tem irga bo 'lg an
ehtiyoji m in e ralla r bilan to 'y in g a n to 'la q o n li ovqatlanish tartibiga 
rioya qilinganda to 'la qoplanm aydi. Buning natijasida tem ir tanqisligi 
rivojlanadi va bu ovqatlanish tartib in i o 'zgartirishga em as, balki dori 
p rep aratlari bilan davolanishga asos b o 'lad i. H om iladorlik, tu g 'ru q
va em iziklilik davrida organizm 700-1000 mg tem ir y o 'q o tad i, u bu 
zaxirani 2-3 yil davom ida qayta to 'ld irib olishi m um kin. Bu vaqtdan 
oldinroq h om ilado rlik boshlanib qolsa, alb atta, anem iya rivojlanadi.
T e m ir ta n q islig i a n e m iy a s in i d a v o la sh d a te m ir p r e p a r a tla r i 
q o'llan ad i. H ozirgi vaqtda tark ibid a te m ir b o 'lg an bir q ato r dori 
preparatlari mavjud: tem ir laktati, gem ostim ulin, feramid, ferrotseron, 
ferropleks, tardiferon va boshqalar. T em ir tanqisligi anemiyasini asosan 
ichga q o 'lla n a d ig a n tem ir prep aratlari bilan davolash zarur. U larni 
n ah o rg a yoki o v q a tla n ish d a n 1 soat o ld in yoki b a ’zi h o la tla rd a
o v q a tla n ish o ra sid a ichish m aq sad ga m u v o fiq d ir, bu te m irn in g
organizm ga so 'rilish in i osonlashtiradi. B u n d an tashq ari, askorbin 
kislotasini qo'llash ham yaxshi natija beradi, chunki u tem ir preparatlari 
bilan birgalikda m etallning tez o 'zlash tirilish in i t a ’m inlaydi.
I l l


Tem ir tanqisligi ikki yoshgacha b o ‘lgan bolalarda aqliy rivojlanishni 
pasaytiradi. Shuning uchu n h o m ilad o r va tu g ‘ish yoshidagi ayollar, 
emiziMi o n alar boyitilgan u n d an tayyorlangan m ahsulotlarni iste’m ol 
qilishlari nihoyatda m uhim dir.
T e m ir m odd asi va foliy kislotasi b ilan boyitilgan un birg in a 
A Q Shning o ‘zida h a r yili nafaqat anem iyani, balki 5000 g acha insult 
va 25000 infarkt hollarini b a rta ra f e ta r ekan.
Boyitilgan non boyitilgan undan tayyorlanadi. U nga vitam inlar, 
tem ir m oddasi, foliy kislotasi va boshqa m oddalar q o ‘shiladi. Aslida 
m ana shularning ham m asi bug'doyda m avjud b o 'lad i, biroq unga 
ishlov berish ch o g ‘ida ozuqa m oddalarining aksariyat qismi yo 'q o lib
ketadi. Aynan shuning uchun ham bizning ayollarim iz va bolalarim iz 
sog'-salom at bo'lishlari uchun ushbu m oddalarni unga qaytarish ju d a
m uhim hisoblanadi. X o ‘sh, bu qanday qilinadi? Ishlab chiqarish 
korxonasida (tegirm onda) ishlab chiqarishning yakuniy bosqichida 
unga vitam inlar va tem ir m oddasining aralashm asi q o ‘shiladi, h a tto
bir siqim un d a ham barcha ozuqa m oddalari mavjud b o ‘lishi uch un
u yaxshilab aralashtiriladi.
O'zbekiston aholisi asosan 1-navli un iste’mol qiladi, xuddi shuning 
uchun ham aynan 1-navli un boyitiladi. M ana shu tarzd a birinchi 
navli o'zb ek u n idan tayyorlangan non boyitilgan hisoblanadi. Bu biz 
sevib iste’m ol qiladigan «buxanka» va obi nondir.
0 ‘zbekistonda faqat birinchi navli un boyitiladi, shuning uchun 
aynan m ana shu un d an tayyorlangan non sizning salom atligingiz 
uchun foydali hisoblanadi.
C h oy va qahva ovqatdagi te m ir m o d d asin in g 70-100 foizini 
o ‘zlashtirishga to 'sqinlik qiladi, shuning uchun ovqat paytida yoki 
ovqatdan so'ng shu zahoti choy ichm ang, 30 daqiqa kutib turing! 
C hoy o 'rn in i sharbat, kom pot, qaynatilgan suv yoki m a ’danli suv 
bosishi m um kin.
112



Download 2,73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   59




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish