Ўзбкистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

4.5 Jahon moliyaviy–iqtisodiy Inqirozi sharoitida O‘zbekistondagi 
to‘lov balansi. 
Kichik davlat gipotezasidan foydalanilganda, chet el valyutasidagi import 
narxi jahon bozorida aniqlanadi va o‘sha davlatning boshqaruvi organli tomonidan 
boshqarilmasligi nazarda tutiladi. Bu holda import hajmi ichki talab bilan importga 
bo‘lgan talab quyidagi formula ko‘rinishida aniqlanadi: 
𝑀
𝑃
𝑚
𝑌
𝑑
𝑃
𝑦
,
𝑃
𝑚
𝑃
𝑦
(1)
+ - 
Bu yerda: 
M – importning qiymati; 
Pm – eksportning milliy valyutadagi narxi; 

---

Yd – ichki daromad (yoki ichki talab); 
P
y 
– ichki narxlar darajasi. 
Import hajmi haqiqiy daromad yoki haqiqiy ichki xarajatlar oshganda o‘sishi 
mumkin. Narxlarning raqobatbardoshlik o‘zgaruvchanligi ularning nisbatan 
o‘zgarishiga import hajmining reaksiyasini, chunonchi mos valyutalarda ichki va 
tashqi narxlarning harakatini, shuningdek, almashish kursini aks ettiradi. Davlat 
ichida ishlab chiqariladigan tovarlar narxi import qilinadigan tovarlar narxiga 
nisbatan past bo‘lganida import tovarlar o‘rnini shu davlatda ishlab chiqarilgan 
tovarlar egallashi tendensiyasi kuzatiladi. Nisbiy narxlarning o‘zgaruvchanligi 
manfiy ma’no kasb etadi. 
Importga bo‘lgan talabning kenglik shakli turli tovarlarda turlicha bo‘lishi 
mumkin. SHuning uchun ham importni mayda kategoriyalarga ajratadi: kapital, 
tayyor va yarim tayyor mahsulotlar prognoz qilinadigan ko‘rsatkichlarni 
masshtablar o‘zgaruvchanligi ishonchliligini oshiradi. bundan kelib chiqqan holda 
kapital tovarlar importi uni amalga oshiradigan kapital qo‘yilmalarga, iste’mol 
tovarlar importini esa shaxsiy iste’molga bog‘liq ekanligini kutish mumkin. Bundan 
tashqari import bilan raqobatlashuvchi mamlakatlarda ishlab chiqilgan tovarlarning 
narxlar indeksi importning turli kategoriyalari bo‘yicha o‘zgarishi mumkin. 
Importga bo‘lgan talabga daromad va nisbiy narxlardan tashqari boshqa 
omillar ham ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Kreditning mavjudligi bevosita import 
kreditlar taklif qilinganda importga ta’sir qiladi. Shuningdek, ichki xarajatlar 
darajasiga ta’sir etuvchi boshqa kreditlar orqali bilvosita ta’sir etadi. Miqdoriy 
chegarali va import takliflarining yuqori bo‘lishi importga bo‘lgan talabni cheklaydi. 
Prognozlashtirishda shu cheklovchi omillarning mumkin bo‘lgan o‘zgarishini 
hisobga olish kerak. Yana bitta normativ cheklashning o‘ziga va uning amalda 
funksiya qilishga ta’sir qiluvchi asosiy omil bo‘lib chet el valyutasining yo‘qligi 
xizmat qilishi mumkin.