O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti

LANDSHAFTLARNING INSON TOMONIDAN 
O‘ZGARTIRILISHI 
 
Mavzuning asosiy masalalri 
Hozirgi landshaftlar va ularning tasniflanishi.
 
Tabiatdan
foydalanish va antropogen landshaftlar. Tabiatdan oqilona 
foydalanishni tashkil etishda madaniy landshaftlarni bunyod 
etishning ahamiyati.
Hozirgi landshaftlar va ularning tasniflanishi.
Insonning 
tabiatga ta’siri va bu ta’sir tufayli tabiiy landshaftlar yoki ularning 
22 
103 

---

Tabiiy muhitdagi insonning xo‘jalik faoliyati tufayli sodir 
bo‘lgan tub o‘zgarishlar uning tadrijiy taraqqiyoti davomida 
vujudga kelgan dinamik muvozanatni buzilishiga sabab bo‘lgan 
holda undagi o‘zaro bog‘liqlikning va tirik organizmlarning (lot. 
organizmus 
mavjudot), birinchi galda insonning yashash 
sharoitlarining o‘zgarishiga olib kelmoqda. Sayyoramizning bir 
qator mintaqalarida bunday o‘zgarishlar atrof muhitning 
ifloslanishiga, 
ko‘pgina 
o‘simlik va hayvon turlarining 
yo‘qolishiga, foydalanish uchun yaroqsiz yerlar maydonining 
kengayishiga, yerlarni zax va sho‘r bosishiga, cho‘llashuviga va 
boshqa noxush jarayonlar va hodisalarning vujudga kelishiga 
sabab bo‘lmoqda. 
Shuni qayd qilish lozimki, tabiiy sharoitlarning hozirgi 
ishlab chiqarishga ta’siri majmuali sajiyaga ega. Kishilarning 
hayoti va xo‘jaligiga bir paytda va hamma joyda ko‘plab tabiiy 
omillar ta’sir ko‘rsatadi, ulardan har birining ahamiyati 
boshqalarining ahamiyati bilan ham bog‘liqdir. Qisqaroq qilib 
aytganda, tabiiy muhitning jamiyat hayoti va xo‘jalik faoliyatiga 
ta’sirini hisobga olishda va baholashda ham geograflarning diqqat 
markazida sharoitlarning yaxlit birikmasi (landshaftlar, tabiiy 
komplekslar, geosistemalar) bo‘ishi lozim.“Jamiyatshunoslik va 
tabiatshunoslik tadqiqotlarini o‘zida mujassamlashtirgan, noyob 
strukturali geografiya, - deb yozgan edi V.S.Preobrajenskiy - 
“inson va tabiat” munosabatlari doirasida dunyoning yaxlit 
manzarasini ochib berishga eng yaqin turgan fandir” (1988).
Tabiat va jamiyat orasidagi o‘zaro munosabat hozirgi 
paytda tabiiy muhitdan foydalanish, konservatsiya (lot.
conservare
asramoq, saqlamoq, qo‘riqlamoq) qilish va melioratsiyalash 
orasidagi mutanosiblashtirilgan munosabatni e’tiborga oladigan 
tabiatni muhofaza qilish va o‘zgartirish tamoyillariga asoslangan 
holda amalga oshirilmog‘i lozim. 
qirg‘oqlarning yemirilishi, suv omborlari tubida loyqa to‘planishi 
kabi jarayonlar va ularning oqibatlarini amaliy geografiya nuqtai – 
nazaridan chuqur tahlil qilish lozim. Bunda maxsus mutaxassislar 
avvalo suvning kirim – chiqimi, sho‘rlik darajasi, loyqa o‘tirishi, 
qirg‘oqlarning to‘lqinlar ta’sirida o‘zgarishi, suvning gruntga 
singishi, bug‘lanish kabi jarayonlarni atroflicha o‘rganib, uni 
qurish yoki qurmaslik to‘g‘risida yakdil xulosaga keladilar. Suv 
inshooti samaradorligini oshirish va undan samarali foydalanish 
bo‘yicha tadbirlar majmuasi ishlab chiqiladi.