2-mavzu: O’quvchilarning matematika fanidan

To’g’ri ketma-ketlikni topish test savollari
O’quvchiiga ko’rsatma beriladi: ―To’g’ri ketma-ketlikni toping‖. O’quvchi 
berilgan javob variantlarini to’g’ri ketma-ketlikda qo’yib chiqishi kerak, bu 
ketma-ketlik xronologik yoki boshqa mantiqiy tartib bo’lishi mumkin. Bunda 
o’quvchiga berilgan ko’rsatma aniq bo’lishi kerak, agar berilgan ro’yxatda 
mantiqiy ketma-ketlikka kirmaydigan (ortiqcha) elementlar bo’lsa, bu ham 
ko’rsatmada aytib o’tilishi kerak. Topshiriqqa kiritilgan elementlar soni 5tadan 
12 tagacha bo’lishi mumkin. 
Testlar ham maktabda o’zlashtirish darajasini baholash sistemalaridan biri bo’lib, 
unda quyidagilarni hisobga olish mumkin: uning yordamida o’qitish natijalarini 
tekshirishda har bir o’quvchining qobiliyatini hisobga olish; o’quvchilarning 
nazariy va amaliy bilimlari sifatini tekshirish; turli testlar kiritish bilan o’quv 
jarayonini jonlantirish; o’quvchilardan so’rashga ketadigan vaqtni va 
o’quvchilarning bajargan ishini tekshirishga ketadigan o’qituvchi vaqtini tejash; 
testlarni kompyuterda qo’llash. 

---

Testlarni maktabda qo’llaniladigan tekshirish usullari (nazorat ishi) dan 
farqi shundaki, test yordamida katta hajmdagi o’rganilgan mavzularni kichik, 
ya’ni ma’lum miqdorlar bilan o’rganish va ko’p sonli o’quvchining o’quv 
materiallarini o’rganganligi darajasini tez diagnostika qilish. Demak, maktabda 
qo’llanishi mumkin bo’lgan testga quyidagicha ta’rif berish mumkin: 
Test tekshirilayotgan masalalarni har taraflama ifodalaydigan va kichik 
bo’laklar orqali ifodalangan standartlashtirilgan topshiriqlar mujmuasidir. 
Testlarni qo’llanishi bo’yicha quyidagi turlarga ajratish mumkin: keltirilgan 
jumla, ifoda, shakl yoki mulohazada qoldirilgan joylarni to’ldirishga 
mo’ljallangan testlar. Ular javoblarini erkin tanlash testlari jumlasiga kirib, u 
o’rganilgan mavzuning ma’nosini tushunganligini tekshiradi. Masalan, 
teoremalar, qoidalar va boshqalar. Bunday topshiriqlarni avvalari matematik 
diktantlar deb yuritilar edi. keltirilgan mulohazaning rost yoki yolg’onligini 
aniqlash testlari. Bular muqobil usuldagi testlar orqali o’quvchilarning mulohaza 
yuritishi, xulosa chiharishi yoki umumiy qoida-qonunlar, xususiyatlar, 
teoremalarga asoslanib, bajarilayotgan amallarning to’g’riligini aniqlay olishligi 
tekshiriladi. Keltirilgan ikki turdagi testlar nafaqat yozma holda, balki og’zaki 
shaklda ham ifodalanadi, javobni tanlashga mo’ljallangan testlar. Mazkur turdagi 
testlar keng tarqalgan bo’lib, ulardan kamida uchta javob ko’rsatiladi va 
javoblarni tuzishda o’quvchilar yo’l qo’yishi mumkin bo’lgan xatolar hisobga 
olinadi. Bu testlar yordamida o’quvchilarning o’quv materialini qo’llashga 
tayyorgarligi tekshiriladi. 
Umuman hozirgi kunda jahonda qo’llanilayotgan testlar quyidagilardan 
iborat: 
etuklik testi (o’qilgan materialni aytib bera olish);
ijod testi (ilg’ab olish, fikrlash);
biror mezon bo’yicha test (ma’lum bir mezon tanlanadi);
proektiv test (biror shakllar, modellar, rasmlar yordamida);

---

intellekt test (sotsiologiya va ruhshunoslikka oid test). Yuqoridagi keltirilgan test 
turlariga qo’yiladigan talablar quyidagidan iborat bo’lishi lozim:
test savol-topshiriqlari asosiy bilimlar majmuasi va ularni o’zlashtirishga 
qo’yilgan talablar asosida tuziladi;
qaralayotgan materiallar bo’yicha bir necha xil variantlar bo’lgan holda, ulardan 
bir xil sondagi topshiriqlar bo’lishi lozim;
javobni tanlash testida albatta to’g’ri javob bo’lishi kerak;
bitta testda bir xil sondagi savollar bo’lishi lozim;
―Test‖ atamasi birinchi marta amerikalik psiholog J. Kettel tomonidan 
1890 yilda kiritilgan. ―Test‖ atamasi inglizcha ―test‖ so’zidan olingan bo’lib, 
tekshirish, nazorat, sinov ma’nolarini bildiradi. Pedagogikada ―test‖ atamasi 
o’ziga xos shaklga va mazmunga, turli qiyinlik darajasiga ega bo’lgan, 
o’quvchilar o’zlashtirishi darajasini holisona baholash imkoniyatini beradigan 
topshiriqlar tizimidan iborat.