O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon mashinasozlik instituti

106-rasm.
Plashkaning oldingi yuzasi bo’yicha ko’rinishi: 
Plashkaning oldingi yuzasi bo’yicha egri chiziqli rasmda qirindi chiqaruvchi 
teshikni parmalash yo’li bilan xosil qilinadi. Uning oldingi yuzasi bo’yicha to’g’ri 
chiziqli rasmni xosil qilish uchun qirindi joylashuvchi teshikni teshilgandan so’ng 
peremechkani olib tashlashga to’g’ri keladi. Bu teshilgan teshikni egov bilan 
egovlash jarayonida olib tashlanadi. Plashkaning qirindi joylashuvchi teshikni 
sonini aniqlashda shuni esda tutish kerakki, zabor onus qismini aniq 

burchagi 
qirindi qalinligiga (a
z
) tahsir ko’rsatadi va perolar soniga tahsir ko’rsatadi. 

tg
z
P
a
z


Qirindi chiqaruvchi teshiklar sonini bo’lib, perosini eni V va (prsvet) eni N
1
larni 
aniqlash mumkin.

---

V=(0,8 – 1,0)N 
Amaliyotda plashkalarni loyixalashda uning qirindi chiqaruvchi teshigining 
diametrini va diametri joylashuvini garafik usul bilan aniqlanadi. Plashkani 
masshtab bo’yicha chizilib va uning tashkiliy diametr D burchagi 

prosvet eni N,
rezbaning ichki diametri d va teshiklar soni z; belgilanib d va D
1 
aniqlanadi.
Rasm 345 a dan uchburchak AOV
1 
dan 

ga burchagini aniqlaymiz.
1
2
1
2
2
2
sin
d
H
d
H



burchak ASV
1
teng bo’ladi 

-

Uchburchak ASV
1
)
sin(
2
2
2




H
d
yoki
)
sin(
sin
)
sin(
1
2









d
H
d
bu formulada burchak 

=90-

2 
uch burchak OSV
1
2
D
А
С
О
А
С
О




cos
2
1


d
O
A
)
(
2




ctg
d
А
С
D ning qiymatini qo’ygandan so’ng quyidagini olamiz.
)
(
2
sin
)
cos(
)
sin(
2
sin
1
1

















ctg
d
d
A
C
Keyin aniqlaymiz: 


)
(
sin
cos
2
)
(
sin
2
cos
2
2
1
1
1
1


















ctg
d
ctg
d
d
A
C
O
A
D
Olingan d va D qiymatlarning orasilagi eng qisqa masofani xisobiy yo’l bilan 
tekshirib ko’ramiz. 
2
2
2
2
d
D
D
е




---

Plashkaning mustaxkamligini saqlash uchun l ni qiymati (0,15 – 0,12) D kam 
bo’lmasligi kerak. Qirindi teshiklari soni 3- 5 gacha bo’lgan plashkalar uchun va 
(0,1-0,09)D dan kam bo’lmasligi kerak, qirindi chiqaruvchi teshiklar soni 6- 8 
tagacha bo’lgan plashkalar uchun. Xisoblangan prosvet eni N
2 
va xisoblangan 
oldingi burchagi 

2
larini charxlash davomida olib tashlandigan qatlamini xisobga 
olib qabul qilinishi zarur. Bu qatlamni plashkanng o’lchamini diametri 6- 8 mm 
miqdor 0,2 va rezba diametri 10 – 20 mm 0,4 mm tavsiya etiladi.Plashkaning zabor 
qismining uzunligi quyidagicha aniqlanadi. (rasm 344 ga qarang).

ctg
a
t
l
)
(
1
1


Bu yerda t –rezba balandlgi, a
1
= 0,15 – 0,4 mm. 
Standart plashkalarda burchak 

=20
0
qattiq materiallardan tayyorlangan 
zagotovkalarga rezba qirqishda

burchagini 15
0
gacha kamaytiriladi. Odatda 
plashkalarda xabor konusi ikki tomonida qilinadi u holda plashkaning umumiy 
balandligi quyidagicha aniqlanadi.
2
1
2
l
l
H


Tozalovchi qismining uzunligi odatda 3 -6 gacha rezba qadamida qabul qilinadi.
Plashkaning zbo qismida albatta orqangi burchak 

- ko’zda tutilgan bo’lishi 
kerak. Shu maqsadda plashkaning zabor qismini maxsus (zatiloviy) kertuvchi 
dastgoxda kertiladi. Uning orqangi burchagi 

= 6
0
tavsiya etiladi. Kertilish 
masofasining qiymati formuladan xisoblanadi. (rasm 106 ga qarang).


tg
z
d
K


Qirindini chiqishiga kesuvchi qirrasini o’qqa nisbatan og’ish burchagi 

tahsir 
ko’rsatadi.

nolga teng bo’lsa, 

=0; 

noldan katta bo’lsa. Birinchi xolatda qirindi 
teshikda qoladi. Ikkinchi xolatda esa plashka qirindini teshikdan oldinga 
yo’naltiradi.